Wojna ciągle się zmienia. 5 bitewniakowych mechanik przeszłości

   
  Zrobiłem mały przegląd tematów poruszanych ostatnio na bitewniakowych pograniczach. I wyszło na to że niedługo już dwa miesiące miną od chwili, gdy pisałem nie o konkretnej grze, ale starałem się spojrzeć na różne sprawy okołobitewniakowe. Czasami lubię odsunąć się od konkretnego drzewa czy polanki, zyskać dystans i spojrzeć na sprawę z lotu ptaka. A przynajmniej mieć przeświadczenie, że robię się coś takiego - podczas gdy w rzeczywistości po prostu snuję rozkminiki potwierdzone jedynie wewnętrznym poczuciem ich częściowej trafności.  

Dziś o rozwiązaniach, które kiedyś może i się sprawdzały, ale dziś ich miejsce jest w muzeum.

     Dziś owe rozważania będą dotyczyć ewolucji. Jeśli chodzi o organizmy żywe, to proces ten jest nadal przedmiotem kontrowersji. Różnorakie są tego przyczyny, i nie czas to, nie miejsce, by je roztrząsać. Tym bardziej, że w przypadku gier jest on wyraźnie bardziej widoczny. Przez to mniej dyskusyjny. Pewnie dlatego, że w tym gatunku cykl życiowy jest liczony maksymalnie w dekadach, zaś konkurencja między osobnikami wyjątkowo ostra. Tylko taki bitewniak, który zdoła pozyskać wystarczającą (a najlepiej  jak największą!) populację żywicieli, a następnie przywiąże ich do siebie - ma szansę utrzymać się przy życiu, rozwijać się. I dalej ewoluować. A jest to trudne zadanie. Wspomniani żywiciele (choć można nazywać ich też fanami, hobbystami, graczami...) to stworzenia łatwo ulegające pokusom. Gdy znajdą się na terenie, gdzie żeruje kilkanaście różnych bitewniaków (oraz ciągle pojawiają się nowe), są skłonne do przerzucania swojego zaangażowania (w tym finansowego!) na korzyść innych osobników. Kluczem do przetrwania jest więc zaspokajanie potrzeb żywicieli.


    Potrzeby te są bardzo zróżnicowane. Bitewniaki mogą różnić się od siebie pod bardzo wieloma względami. Począwszy od teoretycznie subiektywnych spraw, takich jak "klimat uniwersum", "fajność fluff'u", "jakość grafik i obrazów" czy "atrakcyjności figurek" do konkretnych i łatwo wyliczanych parametrów: ceny, dystrybucji, ilości potencjalnych partnerów do gry. Dziś jednak zajmę się jeszcze inną sprawą: rozwiązaniami spotykanymi w tak zwanej mechanice (czyli zasadach gry). Są one tylko częścią przeżyć, jakich dostarcza nam gra figurkowa. Jednak jeśli zamierzamy używać jej zgodnie z przeznaczeniem (czyli grać), to dość istotnie wpłyną one na nasze wrażenia.

Najpierw skusić i zwabić. Potem utrzymać przy sobie.

    Na tym polu też można obserwować zmiany. Nie tylko figurki stają się z biegiem lat coraz ładniejsze i lepiej wykonane. Również reguły ulegają ciągłemu doskonaleniu. O ile w znakomitej większości przypadków bitewniaki opowiadają historie o zbrojnych starciach dwóch stron (czyli wszystko od pojedynków superherosów, do kosmicznych bitew), to ów temat można odtworzyć za pomocą bardzo różnorodnych zasad. Nie sądzę, by którekolwiek z nich mogły być realistyczne - ale za to mogą być przynajmniej fajne. Albo, niestety - irytujące, zbyt męczące w pełnym stosowaniu, stwarzające pretekst do kłótni i zmuszające do wysiłku idącego nie w tym kierunku co trzeba. Zgodnie z analogią ewolucyjną: przyjemniejsze reguły będą wypierać z czasem te, które nie zapewniają przyjemnej zabawy.

  W dzisiejszym tekście przyjrzę się tym elementom mechaniki, które wydają się przynależeć do przeszłości. Były one stosowane w różnych grach (i nadal są!), ale można zauważyć, że pojawiają się coraz rzadziej. Według mnie właśnie z powodu trudności, jakie wiążą się ze stosowaniem ich w trakcie rozgrywki. Zastanówmy się zatem nad pięcioma chybionymi pomysłami z dawnych bitewniakowych mechanik.

Jeżeli coś jest za ciężkie, ma zbyt wygórowane wymagania - to nie pożyje długo.

Mały mierniczy

   Niezależnie od tego czy walczysz na bokserskim ringu, czy może latasz X-wingiem, w każdej sytuacji bojowej odległość od wroga ma kluczowe znaczenie. Czasami różnicę robi metr (kopia husarska jest dłuższa od piki), czasami zaś setki kilometrów (taka na oko jest skala działań w Dropfleet Commander). Odległość jest ważna gdy określamy szybkość przemieszczania się jednostek, zasięg rażenia poszczególnych broni czy skuteczność dowodzenia. Nic więc dziwnego, że kwestia ta jest odzwierciedlona w każdej figurkowej grze bitewnej.

   Sęk w tym, że można oddać ją odzwierciedlić w zasadach na wiele różnych sposobów. I teraz opiszę ten, który wydaje się już pomału odchodzić do lamusa. Polega on na skonstruowaniu zasad, które miałyby drobiazgowo odzwierciedlać to, co autorzy myślą o wyżej wspomnianych kwestiach. Weźmy na przykład szybkość przemieszczania się piechoty. Gra rozgrywa się w jakiejś tam skali. Poruszający się per pedes oddział bazowo przemieszcza się o ileś tam cali czy centymetrów. I teraz autorzy postanawiają zrobić realizm! Wyobraźmy sobie, że ludziki biegną albo maszerują - wartość rośnie. Są wyposażone w coś co waży kilkadziesiąt kilo - i już mogą poruszać się na mniejszą odległość. Robią zakręt - wyliczamy dystans, o jaki przemieścił się punkt będący końcowym punktem promienia tworzącego koło będące podstawą obrotu jednostki. Albo wyobraźmy sobie przejście owego oddziału przez gruzowisko lub gęste krzaki. To też oczywiście musi wpłynąć na ruch, nieprawdaż? I koniecznie trzeba to odzwierciedlić w zasadach. Może tym razem poprzez dzielenie bazowej wartości ruchu, zaokrąglanie go w dół lub górę?

Gdyby ktoś kiedyś zarzucał, że bitewniaki niczego nie uczą.

   Do tego często dochodzą różnego rodzaju efekty (czary, magiczne przedmioty, narkotyki, cyborgizacje czy specjalne zdolności dowódcy) które modyfikują wartość ruchu. I teraz weź to wszystko spamiętaj i zastosuj! Tym bardziej, że sprawa może być dodatkowo skomplikowana przez przydanie oddziałom różnych bazowych statystyk ruchu. Tak jak w klasycznym fantasy, gdzie krasnolud chodzi wolniej od elfa. 

  Powyżej pisałem o ruchu, ale podobnie może być z innymi sprawami, takimi jak na przykład zasięgu broni strzeleckiej.

   I jeszcze jedno gówienko na torcie skomplikowanych zasad związanych z pomiarami: reguła zakazująca mierzenia odległości przed zadeklarowaniem jakiegoś działania. Kolejny objaw silenia się na realizm. Wszak trudno jest ocenić na oko, w ferworze walki, czy gdzieś jest wystarczająco blisko. Reguła taka nie sprawia jednak, że gracze akceptują niepewność. Zamiast tego najczęściej marnują swoją energię w celu wyliczenia odległości na podstawie dostępnych wskazówek. Na przykład ekstrapolują odległości przykładając do stołu (niby przypadkiem!) swoją dłoń, wcześniej dokładnie obmierzyli.

Tutaj ściąga, gdyby ktoś potrzebował.

   Nie bez znaczenia jest też kwestia przyjętego systemu metrycznego. Jeżeli odległość pomiędzy modelami mierzymy w centymetrach, to nie tak łatwo na oko rozróżnić, czy dany przeciwniki jest oddalony od naszych wojsk o 29 cm - czy też może o 31. A to może być różnica pomiędzy udaną a nieudaną szarżą. A zatem linijki w garść - i mierzymy każdą duperelę. Jeżeli tylko zasady gry pozwalają nam na to. A czas leci... Dobrym (?) przykładem takiego rozwiązania są zasady "Age of Sigmar". Ludziki uzbrojone w broń ręczną mogą atakować modele przeciwnika znajdujące się w zasięgu tej broni. Zazwyczaj - w odległości jednego lub dwóch cali. I teraz taka sytuacja: kilkanaście figurek dobiega do szarży. Niektóre z nich uderzą, niektóre nie. Rzecz ma duże znaczenie, więc skrupulatny gracz będzie mierzył te odstępy. Można by to uznać po prostu za niedopracowaną mechanikę, gdyby nie fakt, że Games Workshop sprzedawało swego czasu gadżet mający pomagać w owych pomiarach.

Kawałek metalu z magnesem na sznurku. Cena: 100 zł. Są też zamienniki produkowane przez inne firmy, za 30 zeta.

   Ale inne gry też nie są tutaj bez winy. Większość opisanych wyżej wad dotyczy też "Ogniem i Mieczem" - gry do której pałam mimo wszystko dużą sympatią. Ale na pewno nie wynika ona z zasad dotyczących poruszania jednostek i związanych z nim nadmiernych, uciążliwych pomiarów. Moim zdaniem głównie z tego powodu ów system przestaje być grywalny przy grach na poziomie wyższym niż zgrupowanie. Po prostu partia zajmuje zbyt wiele czasu.

   Jak więc uprościć kwestię mierzenia odległości w bitewniakach? Można wprowadzić planszę lub quasi-planszę, tak jak w "Dust 1947", "Warhammer Underworlds: Shadespire" czy "To the Strongest!". Albo wprowadzić miarki jasno określające ruch jednostek i zasięg strzału, jak w "X-wing'u" czy "Runewars". Tudzież uprościć i zmniejszyć ilość potrzebnych pomiarów, czego przykładem mogą być "Kings of War", "Frostgrave" czy "The Walking Dead: All Out War".  

Tu też fajnie rozwiązano kwestię odległości.

Kalkulator w głowie.

  Tematem pokrewnym mierzeniu jest liczenie. Wiecie - tu i tu istotną rolę odgrywają liczby oraz podstawowe działania na nich. Tylko że tym razem chcę położyć akcent na to, jak wiele liczenia występuje w grze. Von Clausewitz twierdził, że zasadniczą rolę na wojnie odgrywa przypadek. I to właśnie twierdzenie starają się zawierać w swych dziełach autorzy gier bitewnych. W efekcie pewna doza losowości towarzyszy takim poczynaniom jak określanie skuteczności ataku, utrzymanie zdolności do walki w obliczu strat - czy nawet poruszaniu się jednostek. Moim zdaniem takie założenie sprzyja zabawie. Jak ktoś nie trawi kostek czy kart, to zawsze pozostają mu szachy. A w bitewniakach nigdy nie ma się pewności, czy heroiczna szarża ciężkiej kawalerii na flankę chłopskiej piechoty nie skończy się masakrą konnych.

   I tą właśnie losowość można ubrać w bardzo różne zasady. Na początek napiszę o tych, które bardzo dużo wymagają od graczy, nie oferując w zamian zbyt wiele, jeśli chodzi o ekscytację w trakcie zabawy. Trudność z obliczeniami może brać się z tego, że trzeba wykonywać ich zbyt dużo - lub też są nadmiernie skomplikowane. 

   Duża ilość operacji na cyfrach czeka nas w "Age of Sigmar". Jeśli gramy w tą grę na wysokim poziomie, to prędzej czy później czeka nas odpalenia kombosa. Z niepozornego oddziału, dzięki odpowiedniej konfiguracji wspomagających bohaterów, zaklęć, magicznych przedmiotów i terenu możemy wyprowadzić nawet kilkaset ataków! Brzmi niewiarygodnie, ale to prawda! Można poczuć wówczas moc swej armii i swego intelektu. A potem przystąpić do żmudnej buchalterii. Najpierw wykonujemy tych 220 rzutów - i oddzielamy te kostki, na których wypadła piątka (co oznacza trafienie). Siłą rzeczy będzie ich mniej. Druga seria to już tylko (około) 60 kostek. Wypatrujemy w nich czwórek. Potem jeszcze tylko przeciwnik wykona 30 rzutów na ochronę pancerza i możemy już zacząć przeliczanie zadanych ran na "zabite" modele. Zdrowemu i bystremu człowiekowi takie czynności zajmą kilka - kilkanaście minut. I mogą przyczynić się do zmęczenia, bólu głowy; wszak wymagają utrzymania bardzo dużego skupienia i koncentracji. 

...na przykład wyliczyć, na ile woundów możesz liczyć po szarży.

  Innego rodzaju kłopotów dostarcza nam operowanie dużymi liczbami. Wyobraźmy sobie, że używamy k20, współczynniki ludków też mają wartość dwucyfrową. Tego rodzaju wartościami operuje się w pamięci trudniej niż cyframi z przedziału 1 - 6. Niechlubnym przykładem takiej mechaniki jest "Frostgrave". Przy każdym rzucie na atak trzeba porównać dwie dwucyfrowe wartości. Potem przychodzi kolej na porównanie wyniku z wartością pancerza, odejmowanie różnicy od pozostałych punktów życia. Też nie jest prosto. Gdyby w tej grze występowało więcej modeli, to zamiast szybkiego, klimatycznego skirmisha byłaby mozolnym, męczącym gniotem.

Wystarczy kilka lat doświadczenia z bitewniakami. 

   Co zamiast liczenia? Czy gra bez kilkunastu parametrów jednostki i kilku testów przy każdej okazji może być realistyczna? Moim zdaniem: nie mniej niż bardziej złożone systemy. W "Dust 1947" też rzucamy kilkudziesięcioma kostkami, ale liczenie ich jest dużo prostsze. "Kings of War" upraszczają kwestię testowania związanego z powodzeniem ataku. A w takim "X-wing'u" liczymy dosłownie kilka ikonek przy jednym rzucie - a skutki ataku poznajemy od razu.

Co wydarzyło się pod chmurką?

   W realnych starciach czasami bywa tak, że za jednym zamachem oddziaływaniu danej broni zostaje objęty pewien obszar. Najbardziej znany przykład takiej metody walki to granaty przeciwpiechotne. Umiejętnie rzucone robiły małe wyrwy w nacierających wrażych falach. Ale jeśli upadły pod nogi... Na nieco podobnej zasadzie działa salwa wytrenowanych angielskich łuczników (nie strzelali do konkretnych ludzi ale do danego obszaru), smocze zionięcie czy sfera magicznego mrozu.

   Pomyślcie, jaką frajdę może stanowić oddanie tego zjawiska w grze! Weźmy na przykład ową salwę z łuków lub czarodziejski okrąg.  Przecież łucznicy mogą nie wycelować dokładnie, magia zaś jest niebezpieczna i nieprzewidywalna z samej swej natury. Jakiś geniusz gier wpadł na pomysł, by odwzorować działanie tego typu ataków za pomocą wzorników, które jednak większość graczy nazywa swojsko template'ami. Idea jest prosta. Dany atak (wystrzał z katapulty, moździerza, kondensatora plazmy) obejmuje jakiś obszar. Bierzemy więc jakiś kawałek plastiku lub tekturki o określonym kształcie (najczęściej jest to kształt koła, czasami stożka) i kładziemy go w miejscu, gdzie spadły pociski. Jeżeli strzał trochę zniosło, dokonujemy korekty ułożenia zgodnej z kierunkiem i odległością określonymi za pomocą odpowiednich zasad. 

Template'y mogą mieć różne kształty. Na przykład: półksiężyc.

   Wszystko to fajnie wygląda, gdy czyta się zasady w podręczniku. W praktyce natomiast nastręcza mnóstwo niedogodności i wątpliwości. Gdzie dokładnie ustawić template? Jakie modele znajdują się pod nim? W jakiej części zostały objęte atakiem? Czy przesunięcie template'a wykonano odpowiednio dokładnie i prawidłowo? Znów trzeba się skupić, wykonywać ruchy precyzyjne niczym przy operacji doszycia urwanego jądra. 

Wszystkie te kwestie można rozstrzygnąć na luzie, wszak to tylko gra. Mamy się dobrze bawić przy ludzikach i kostkach. Ale wierzcie mi - trudno o relaks, gdy na waszego arcymaga ma właśnie spaść głaz wielkości szafy gdańskiej. A wzornik obrazujący ostrzał znajduje się na krawędzi podstawki. Oczywistym jest że i ty i twój przeciwnik nie ustąpicie łatwo. 

  Jak radzono sobie z tym kłopotliwym i konfliktogennym rozwiązaniem? Ktoś włożył wysiłek w opracowanie tabel, które wykazywały jak wiele modeli zostało objęte ostrzałem z danego template'a przy precyzyjnym trafieniu. Gracze dążący do profesjonalizmu nosili takowe ze sobą. Ale to nie wystarczyło. Zdarzało się bowiem, że pocisk nie trafiał dokładnie w cel.

Oj tam, oj tam! Nie kłóćmy się: parę metrów w tą czy w tą...

   Obecnie owa mechanika jest stosowana coraz rzadziej. Nie wystąpiła na przykład w grze, która wydaje się wyjątkowo do niej dopasowana treścią - "Warhammerze 40.000". Template'y powróciły jeszcze w nowej edycji "Necromundy" - w zasadzie nie wiadomo po co. Być może po to, by i nowi gracze mieli szansę przeżyć swoją własną przygodę z jednym z najbardziej chybionych pomysłów w bitewniakach. Nie wydaje się, by w nowych tytułach miano chętnie z nich korzystać. 

Regulaminowy mundur i wyposażenie.

    Na chwilkę zrobimy sobie przerwę od zasad które utrudniały samą rozgrywkę. Spójrzmy na tą, dzięki którym samo przygotowanie się do zabawy jest kłopotliwe i kosztowne. Jak wszyscy wiemy, do gier bitewnych potrzeba figurek. Różne rodzaje modeli obrazują różne rodzaje wojsk. To banał, o którym w zasadzie nie powinienem pisać...

Schody zaczynają się w momencie, gdy reguły kładą mocny nacisk na to, by figurki dokładnie odpowiadały oddziałom, jakie biorą udział w rozgrywce. Nie chodzi mi tu bynajmniej o ograniczenie cebulactwa polegającego na proksowaniu smoków goblinami z "Battle of Skull Pass". Warto jednak nie przekraczać pewnych granic zdrowego rozsądku i dobrego smaku. Chodzi mi raczej o różne opcje uzbrojenia które można przydzielić danemu typowi oddziałów. W sumie piki nie różnią się drastycznie od włóczni, dwuręczne topory od halabard.  

Wbrew pozorom, to rozwiązanie ma długą tradycję. W XVII wieku, za wystawienie nieregulaminowego regimentu do bitwy dostawało się punkty karne.

  Tymczasem, w myśli ortodoksyjnej interpretacji zasady "What You See Is What You Get", chcąc wystawić oddział halabardników - musimy dysponować wyłącznie odpowiednimi modelami reprezentującymi to właśnie uzbrojenie. Gdy przyjdzie nam chętka na wypróbowanie czegoś innego, nie ma rady. Trzeba zrobić portfelowi krzywdę a potem siąść do farbek i pędzelków.

    Z jednej strony owa reguła ma teoretycznie pomagać graczom. Dzięki niej wystarczy rzut oka na stół i już wiemy, czego spodziewać się po stojących na nim modelach. No i wszystko wygląda ładniej i klimatycznej. W praktyce jednak jest inaczej: trzeba zbliżyć oko do modeli, bo w pełni dostrzec ich wyposażenie. Szczególnie, gdy modele wykonano w skali mniejszej niż 28 mm. Jeżeli sztywny WYSIWYG komuś służy, to chyba w pierwszej kolejności producentom figurek. No i powiedzmy sobie szczerze: nie ma jakiejś kolosalnej różnicy w wyglądzie średniej i ciężkiej kawalerii. Kwestię uzbrojenia konkretnych oddziałów też można potraktować ugodowo. Nic nie stoi na przeszkodzie, by gracze przed bitwą określili: ten oddział ma włócznie, ten zaś dwuręczne miecze. Nawet wtedy, gdy figurki mają w łapach na przykład łuki. Oczywiście to jest pewien zgrzyt estetyczny. Do niedawna sam posądziłbym grających w ten sposób ludzi o nie bycie prawdziwymi figurkowcami! Oraz zdradę Metalu!

    Aż poznałem system, który traktuje to zagadnienie bardzo liberalnie. Chodzi mi o "Dragon Rampant". Autor tej gry uznał, że związek pomiędzy wyglądem modelu a jego możliwościami w grze jest czysto umowny. I dopuścił w zasadach wiele dowolności w dopasowywaniu możliwości oddziału do posiadanych figurek. Na przykład figurka trolla może wystąpić raz jako regiment średniej piechoty, raz jako potwór - a kiedy indziej jako oddział strzelców (bo rzuca kamieniami). Nieco podobnie jest z "Kings of War". Tam wprost napisano, że magiczne przedmioty przybierają kształt tego sprzętu, który ma na sobie dana figurka. Trudno nie dostrzec w tych słowach toczenia beki z talibów WYSIWYG'u. Dodatkowo możemy używać różnych modeli, różnie wyposażonych. A nawet oddział, który wystawiamy może składać się z mniejszej ilości figurek (o ile tylko okupują odpowiednią podstawkę zbiorczą).

Choć może jeden ork robiący za cały oddział to pewna przesada. źródło. 

   Podobnie upierdliwy jest WYSIWYG w przypadku mniejszych, skirmishowych gier. Z takich samych powodów, spotęgowanych jeszcze przez mechanikę tego typu tytułów. Nagminne są nich bowiem sytuacje, że członek bandy zdobywa jakiś wypasiony sprzęt. I teraz można bawić się w konwersje, robić zakupy - albo spostrzec, że mimo wszystko bitewniaki to też gra wyobraźni. I wyobrazić sobie, że nasz bohater ma na sobie takie a nie inne wyposażenie.

Regestr wojsk miniaturowych.

   Ostatnia niedogodność związana z bitewniakami w największym stopniu należy do przeszłości. Dziś już, w dobie wsparcia jakiego udzielają graczom firmy (zarówno wydawcy systemów jak i niezależne) mało kto robi rozpiski na piechotę. Po prostu uruchamiamy sobie aplikację, program, lub wchodzimy na stronę... Potem parę kliknięć, "drukuj" - i już mamy wszystko pięknie przygotowane. W jednym miejscu spis wszystkich jednostek biorących udział w starciu, ich liczebność, wyposażenie, zdolności specjalne. Do tego informacje o zgodności rozpiski z zasadami konstrukcji armii. Wszystko to wygodne i czytelne. Tak bardzo, że można zapomnieć, jak uciążliwe i upierdliwe staje się zrobienie spisu małych armii ręcznie.

   No bo samo wypisanie występujących jednostek nie wystarczyło. Trzeba było jeszcze policzyć ich koszt punktowy (łatwizna) i sprawdzić, czy proporcje są prawidłowe (trochę trudniejsza sprawa). Powiedzmy, że się udało. Ale później używanie takiego dokumentu w grze było mało wygodne. Po trzeba było raz po raz zerkać do podręcznika i sprawdzać statystyki. Albo zasady dotyczące czarów lub magicznych przedmiotów. Oczywiście wydłużało to i utrudniało samą rozgrywkę. 
Można było sobie oczywiście pomóc, przepisując wcześniej całą rozpiskę.Albo przygotowując specjalny plik, który poddawało się edycji przed bitwą. Niemniej jednak fajnie jest poświęcać czas związany z grą na samą rozgrywkę, tudzież na taktyczne rozkminki. A nie na czynności właściwe skrybom i buchalterom. 

Program - instytucja. Bez niego spora część bitewniaków byłaby znacznie mniej popularna. 

   Wydawać by się mogło, że współcześnie ten problem został rozwiązany we wszystkich bitewniakach. Wszystkich? Nie, wśród wielu ergonomicznych systemów ukrywa się "Dragon Rampant", pozbawiony tego rodzaju wsparcia. Co najwyżej możesz ściągnąć ze strony wydawcy tabelkę i poczuć się, jakbyś wypełniał wniosek o 500+. 

  Prócz komputerowego wspomagania konstrukcji rozpisek bardzo fajnym rozwiązaniem są karty jednostek. Występują choćby w "X-wing'u" i "Dust 1947". Po prostu wybieramy sobie zestaw kart opisujących jednostki, które wystąpią w bitwie. Potem rozkładamy sobie obok makiety i możemy szybko zorientować się w możliwościach naszej armii. Mają one też taką zaletę, że można dołączyć do nich różne karty i żetony przypominające o aktualnej kondycji modelu czy oddziału. Dużo wygodniejsza i czytelniejsza rzecz niż rozpiska. Pomijając fakt, że zajmuje jednak sporo miejsca na stole.

Byle się tylko w nich nie pogubić!

Barwy godowe.

   Więcej grzechów mechanicznych nie pamiętam. Można tu oczywiście tradycyjnie ponarzekać na balans czy po prostu na koszty. To pierwsze to immanentna cecha tak złożonych gier, drugie to model biznesowy. Jednak na etapie projektowania zasad można spokojnie uniknąć powyższych niedogodności. Czasami jednak mam wrażenie, że gra przed wypuszczeniem na rynek nie przeszła playtestów. W świecie planszówek robi się je standardowo. I służą one nie tylko wycyzelowaniu wspomnianego balansu, ale też wczesnemu rozpoznaniu wrażeń, jakie gra wywiera na swych użytkownikach. To dobry moment by wywalić lub zmienić w mechanice to co nudzi, frustruje czy stwarza nadmierne problemy. Chciałbym, by tak samo robiono bitewniaki! Niestety, kiedy tak patrzę na różne zasady do gier figurkowych, to mam wrażenie, że wersja dla testerów to pierwsza edycja. Potem zbiera się odzew od fanów z całego świata i wydaje się drugą. Jeśli oczywiście dba się o takie detale jak zadowolenie klienta. Przykładem tego "Frostgrave" i "Ghost Archipelago".

   Czy dla gry, w której umieszczono męczące zasady nie ma nadziei? Ależ skąd! To co zawalili projektanci, może poprawić dział marketingu i dystrybucji. Wystarczy, że za pomocą odpowiedniej oprawy wizualnej, reklam stworzy się wrażenie że dany tytuł dostarcza emocji nie z tej ziemi. A potem opracuje się sprytny model sprzedaży. 
I niech się klienci martwią. Oczywiście mam tu na myśli konkretny tytuł: "Age of Sigmar". Jak dobra byłaby to gra, gdyby jej mechanika choć trochę przypominała "Warhammer Underworld: Shadespire"! A tak: ma tylko genialne figurki.

Może nie jest to idealne rozwiązanie. Ale już przywykliśmy, wiemy czego się spodziewać. No i można spotkać na każdym kroku.

   Na koniec dodam jeszcze, że jeśli w grze pojawią się elementy którejś z opisanych powyżej mechanik, nie skreśla jej to z góry. Wszystko jest kwestią proporcji. Każdy z nas potrafi znieść drobne niedogodności i  mimo nich cieszyć się różnymi rzeczami. Na przykład wódka nie jest zbyt smaczna, a mimo to można ją pić z ochotą. Tak samo jest z bitewniakami. Jeśli nie zostanie przekroczona pewna wartość krytyczna upierdliwości, gra bawi i cieszy. Przy czym dla każdego owa wartość jest inna. I tym oto sposobem mamy obfitość różnych zasad. Która będzie trwała... Dopiero w ciągu kilkudziesięciu lat te niegrywalne zanikną.