Tylko dla chłopców? Płeć i bitewniaki.

    Spośród typowo męskich hobby i aktywności (takich jak ustawki, myślistwo, publiczne zalewanie się w trupa itd.) poczesne miejsce zajmują gry bitewne. Ten rodzaj zabawy jest bowiem uprawiany prawie wyłącznie przez mężczyzn. Wystarczy spojrzeć na jakiekolwiek zdjęcie grupowe, przedstawiające np. uczestników dowolnego turnieju.  W 99% przypadków będą to właśnie faceci.

   Oczywiście wielu mogłoby na to odpowiedzieć: "Kiedyś widziałem dziewczynę grająca w jednym sklepie", "Przecież jest Skavenblight!" albo "Dziewczyna kolegi powiedziała, że chciałaby malować High Elfy." Wszystkie te incydenty są jednak malutkimi wysepkami w oceanie testosteronu, jaki opływa kontynenty i wyspy gier bitewnych. Odkąd zacząłem się interesować bitewniakami - przeciwnikami zawsze byli faceci. Jeśli poznawałem jakieś nowe środowisko (grupę graczy, fanów określonego systemu) - zazwyczaj poznawałem mężczyzn. Tylko dwa razy w życiu kierowałem ludzikami przeciw miniaturowym wojskom dowodzonym przez kobietę. I w jednym z tych dwóch przypadków nie mogłem oprzeć się wrażeniu, że jej motywacja do zabawy nie jest autoteliczna. Celem (w moim odbiorze) było raczej podtrzymanie więzi z chłopakiem (dużo bardziej wciągniętym w hobby), niż samodzielne zbieranie, malowanie i dowodzenie figurkową armią.

Czy może być coś bardziej męskiego? I zarazem (w pewien sposób) figurkowego?

    W zasadzie temat ten można by zbyć obojętnością, z jaką na co dzień traktuje się inne prozaiczne oczywistości. Po prostu: bitewniaki są dla mężczyzn, komedie romantyczne i golenie nóg - dla kobiet. Tylko znów spokoju nie daje fenomen popularności nowoczesnych gier planszowych. To hobby jeszcze kilkanaście lat temu też tkwiło w głębokich piwnicach, ale obecnie wygodnie mości się w mainstreamie. W dużej mierze sukces tego gatunku rozgrywki został zbudowany dzięki aktywnym zaangażowaniu kobiecej publiczności. W planszówkach, oprócz projektantów, recenzentów i graczy mamy też projektantki, recenzentki i graczki. I to nie jako rzadkie wyjątki - lecz jako pełnoprawne i aktywne kreatorki tego fandomu. Sytuacja zupełnie odmienna od gier bitewnych... Oraz planszowych historycznych gier wojennych.

Opiniotwórcza blogerka planszówkowa - to coś normalnego. Czy możliwe jest powtórzenie tej sytuacji w bitewniakach? Nie uprzedzajmy faktów...

  Czemu więc jest tak jak jest? Czemu zamiana planszy na makietę, żetonów na figurki działa na kobiety jak woda święcona na diabła? Czy możliwa jest zmiana tego stanu rzeczy? Jeśli tak - to co trzeba w tym celu zrobić? Co można by dzięki niej stracić, a co zyskać? Zapraszam do kwadransa niezajmowania się poważnymi sprawami.



Trzeciorzędne cechy płciowe?

    Zacznijmy od posłuchania głosu kobiety, która sama aktywnie działa na polu figurek - i również dostrzega zagadnienie będące tematem dzisiejszego wpisu. Parę miesięcy temu Astrid, na łamach bloga wojnacja.blogspot.com wskazywała, że gry bitewne nie są drastycznie odmienne od planszowych. I pokazywała, że mogą dać dużo satysfakcji. Zresztą: otwórzcie sobie tego linka i przeczytajcie sami. 

   Autorka wpisu wymienia kilka potencjalnych przyczyn zniechęcających kobiety do zabawy w figurki. Pierwsza z nich to hipoteza o stereotypowych rolach płciowych. Zgodnie z nimi tematyka gier bitewnych (czyli bitwy, duże lub małe) nie pasuje do tego, czym prawdziwa kobieta powinna się interesować i zajmować. Gdyby ten nakaz kulturowy miał rzeczywiście dużą siłę, kobiety powinny stronić od takich zajęć jak sporty walki, służba wojskowa, rekonstrukcje wojsk historycznych. Zaś te, które się na to odważą, musiałby chyba być obrzucane wyzwiskami i zgniłymi pomidorami. Tak zaś nie jest. Wydaje mi się wręcz, że nałożenie munduru czy stanięcie do bezpośredniej walki jest nagradzane raczej podziwem i uznaniem niż odrzuceniem. A przynajmniej w moim środowisku nigdy nie spotkałem się z reakcją: "Kobiety do dzieci, kuchni kościoła, a nie do wojska!".

Nadają się do wojska tak samo jak faceci. Albo może nawet i lepiej.

   Kolejny powód to wysoki próg wejścia. Bitewniaki nie wchodzą łatwo. Trzeba je odnaleźć, nauczyć się ich, wydać kasę, poświęcić czas na malowanie figurek. Oczywiście, tak właśnie działa to hobby. Ale kobiety, tak samo jak mężczyźni, są zdolne do długotrwałego, systematycznego wysiłku, związanego z zajmowaniem się hobby. Jeśli macie w swoim otoczeniu na przykład pasjonatkę biegania, to sami widzicie ile czasu i starań (oraz pieniędzy) może ona zaangażować. W tym czasie miałaby już ze dwie w pełni pomalowane armie... A zatem kobiety już teraz mogą być bardziej wkręcone w bardzo różne zainteresowania. Tylko z jakiegoś powodu nie są nimi bitewniaki.

   A może to niechęć i dyskryminacja w środowisku obecnych fanów? Według Astrid może ona polegać na kwestionowaniu autentyczności zaangażowania potencjalnej bitewniakowczyni przez figurkowych samców (jak sam uczyniłem to na początku tekstu) albo na traktowaniu jej z wyższością, pobłażliwością - czy wręcz lekką pogardą. Gdyby takie sytuacje miały miejsce, to tylko emocjonalna masochistka chciałaby w nich tkwić. Albo przynajmniej osoba o grubej skórze, gotowa przejść etap freblówki by potem uzyskać status pełnoprawnego członka (a w zasadzie członkini) społeczności.
Z odpowiedzią na ten argument mam kłopot. Z jednej strony mógłbym odrzec: "Nigdy nie widziałem czegoś takiego, dziewczyny grające w figurki były traktowane z życzliwością i normalnie." Ale wiem też, że bardzo trudno dostrzec i uznać tą dyskryminację, która nas nie dotyczy. Zresztą sam, wchodząc do zupełnie nowego grona muszę się oswoić z dopiero co poznanymi ludźmi. Proces ten z samej swej natury nie zawsze jest komfortowy.

Mina pana po prawej: "To się dzieje naprawdę???"

   Każde z tych wyjaśnień nie wydaje się w pełni tłumaczyć, dlaczego kobiety stronią od figurek. Od siebie dodałbym, że panie mają w większości wszystkie kompetencje potrzebne do zabawy w bitewniaki. Spokojnie mogłyby pomalować figurki co najmniej na średnim poziomie. Wszak spędzają co najmniej kilkanaście minut codziennie z podkładami, lakierami, cieniami.
Podobnie - dobrze przyswajają sobie różne reguły i zasady. Widać to w planszówkach, kiedy jedno tłumaczenie wystarczy niekiedy nie tylko do tego, by graczka zrozumiała mechanikę gry, ale też umiała od razu ją efektywnie zastosować - i wygrać.  
Jeśli zaś chodzi o unikanie konfliktu, rzekomą wrodzoną kobiecą łagodność - też nie widać tego za bardzo nad planszą. Panie potrafią kalkulować swoje ruchy równie bezbłędnie jak bezwzględnie. Ale owo podejście nie przekłada się na ogół na owego mitycznego babskiego focha.  Kobiety rozumieją, że to tylko gra tak samo dobrze, jak mężczyźni.

  Oczywiście mam swoje wyjaśnienie małej popularności gier bitewnych wśród kobiet. I jestem świadomy tego, że po części jest ono powiązane z mą osobistą koncepcją mówiącą o tym, jakie są kobiety, i jacy są mężczyźni. Zresztą koncepcja to zbyt mocne słowo - tak naprawdę chodzi tu o wyobrażenia, złudzenia i uproszczenia. Natura ludzka jest zbyt złożona i zróżnicowana, by dało się kilkoma twierdzeniami opisać trafnie jakąkolwiek zbiorowość. Dlatego gdy ktokolwiek: feministka, ksiądz, czy profesor psychologii zaczyna mówić: "Kobiety są...", mówi nie o nich, a o swoich własnych przekonaniach na ich temat. I nie jestem tutaj wyjątkiem.

   Zastrzeżenie mamy za sobą, pora na wskazanie przyczyn.

Gry i zabawy nietowarzyskie.

    Bitewniaki wymagają dużego zaangażowania, ale oferują małą stopę zwrotu. To znaczy, że można malować ludziki, grać nimi do upadłego i nawet zdobywać wysokie miejsca w turniejach. Ale jedyna korzyść, jaką wyniesie się z tej aktywności to czysta satysfakcja. Hobby jest zbyt niszowe, i zbyt wymagające, by móc przy jego pomocy integrować się z nowo poznanymi ludźmi.

   Wyobraźmy sobie sytuację, gdy naszą hipotetyczną bohaterkę odwiedza w domu paczka znajomych. Jest akurat zimowe, niedzielne popołudnie. Pogoda słaba, rozmowa jakoś się nie klei. Może by więc ożywić towarzystwo jakąś grą? Nap przykład jednym z najprostszych i najpopularniejszych systemów zarazem: "Age of Sigmar". Tak się szczęśliwie składa, że w domu jest nie tylko kilka pomalowanych armii, ale też odpowiedni stół, makiety i "Generals Handbook", w którym napisano, jak rozegrać starcie z udziałem kilku graczy. Pada propozycja, goście się uprzejmie zgadzają. Wyobraźcie sobie tą sytuację, gdy nikt z nich wcześniej nie miał żadnego doświadczenia z bitewniakami. Samo tłumaczenie zasad (prościutkich! tylko cztery strony!) potrwa co najmniej godzinę. A i tak wiele rzeczy trzeba będzie dopowiedzieć w praniu. Potem ustawienie - i rozpoczyna się znój odmierzania odległości, obliczania wyników, poznawania zasad dotyczących własnych i cudzych jednostek... Trudno mi uwierzyć, że tego typu doświadczenie będzie kojarzyło się gościom z mile spędzonym czasem i zachęci ich do ponownego spróbowania zabawy. Mogłoby być inaczej, gdyby wcześniej mieli już jakieś doświadczenia z grami figurkowymi.

   A teraz cofnijmy taśmę do sytuacji wyjściowej. Ale scenariusz ulega zmianie - na stole ląduje "Dixit" albo "Ticket to ride". I już cały wieczór upływa inaczej, nawet jeśli goście grali wcześniej tylko w Chińczyka. 

Ja wiem! Krzysiek!

   A zatem - gry bitewne nie mają takiej wartości rozrywkowej i integracyjnej, jak gry planszowe. Trudno o taki tytuł, który będzie dostarczał podobnej radości rodzicom i ich pociechom w wieku przedszkolnym. Równie ciężko znaleźć bitewniaka, w którego da się zagrać z marszu w towarzystwie rodziców czy dalszych i starszych krewnych.

   Choć obecnie sytuacja staje się nieco bardziej komfortowa, coraz łatwiej o grę, która jest połączeniem bitewniaka oraz planszówki. Na przykład "Warhammer Underworld. Shadespire" spokojnie można zaproponować osobom, które do tej pory były zadowolone z planszówek. Szczególnie, gdy dysponuje się kilkoma podstawkami i bandami :). Nadal jednak figurki wydają się być ryzykownym rozwiązaniem, gdy chcemy od czasu do czasu pocieszyć się naszym hobby w gronie innym, niż podobni nam obsesjonaci. 

Podobno dla kobiet ważne są relacje społeczne, mają dbać o dobre samopoczucie różnych osób, negocjować. Nie wiadomo, czy to stwierdzenie jest prawdziwe. Lecz gdyby takie było, to bitewniaki nie pomogą we wspólnej, bezpretensjonalnej zabawie z wieloma ludźmi na raz.

Wstydliwe zabawy.

   Kolejna sprawa to prestiż i aprobata społeczna. Niektórzy twierdzą że kobietom bardzo zależy na tym drugim, choć nie stronią od pierwszego. Z tego właśnie powodu miałyby szczególnie chętnie prezentować innym wyidealizowaną stronę własnej osoby. Eksponują to, co najbardziej akceptowane i chwalone w danej społeczności i jednocześnie kryją mniej uznaną część swojego charakteru. 
   I znów - nie wszystkie kobiety tak robią, nie zawsze. A nawet jeśli tak się dzieje, to może to wynikać z konieczności dopasowania się do wymagań narzuconych po społu przez tradycję i współczesny marketing. Tak czy inaczej: tej tendencji nie po drodze z grami bitewnymi.

   Nadal jest to dość niszowa rozrywka. I gdyby opowiedzieć o niej zupełnym laikom, to reakcje mogłyby być różne. Część ludzi okazałaby życzliwe zainteresowanie, mała grupka mogłaby wystosować dość ostrą krytykę ("Stara baba, a bawi się laleczkami"). Większość jednak najprawdopodobniej przyjęłaby rzecz ze zdystansowaną obojętnością. Oto dziwne hobby, o którym nic nie wiem - i w sumie nie chcę się dowiadywać. Mała szansa, że pani grająca np w "Dropfleet Commander" i chwaląca się tym rodzinie i przyjaciołom zdobędzie punkty popularności i reputacji na karcie swej własnej postaci.

To nie są znajomi, których chciałabyś przedstawić swoim znajomym.

   Wyobraźmy sobie scenkę, jaka co poniedziałek rozgrywa się w tysiącach biur, urzędów i innych zakładów pracy. Koleżanki opowiadają sobie o minionym weekendzie.

- Byłam na bardzo rozwijającym wykładzie o optymalizacji zarządzania czasem wolnym, wieczorkiem parę sesji e-learningowych z hiszpańskim. A wieczorkiem standard... analizowałam oferty lokat i funduszy. - zwierza się biznesowa Beata. Jej koleżanki myślą z podziwem "Chciałabym być tak zorganizowana i wytrwała jak ona".

- Znów byliśmy u rodziców. Marysia i Antoś bawili się z Józiem i Jasiem - a Ania, moja siostra znów jest w ciąży! Mama zrobiła swoją szarlotkę i oglądaliśmy filmy i zdjęcia z najnowszego USG. Marcin z tatą wypróbowali nowe przepisy na grilla, było pysznie... Aż żal było wracać - snuje wspomnienia rodzinna Renata. Reakcje pokoju: "Chciałabym mieć tak udaną rodzinę jak ona".

- Nie powinnam zaczynać weekendu od festiwalu degustacji piw wegańskich, ale Miguel tak namawia, że nie potrafię mu odmówić. No i tak trafiliśmy na koncert "Dead Boys", bandu doom dark disco polo, o którym pewnie nigdy nie słyszałyście... Niedziela to czilaut, zbawix i festiwal niemego kina sudańskiego - chwali się alternatywna Alicja. Jej koleżanki chciałby mieć tak ciekawe życie jak ona.

- W Katowicach był turniej bolta, postanowiłam wypróbować moich nowych Rumunów na piechocie. W pierwszej bitwie poszło dobrze, trafiłam na Francję. Ale potem zaczęły się schody, raz pancernych wehrmacht, raz klątwa nieprzyjazny kostek. Suma summarum - wywalczyłam 8 miejsce na 12, na pewno następnym razem wezmę coś z większą ilością ciężkiego sprzętu. - opowiada przejęta bitewniakowa Brygida. Jak łatwo się domyślić, koleżanki myślą już tylko o tym, jakie prezenty kupić na święta.

Nieświadomość nie zwalnia cię z udziału w wyścigu.

  Oczywiście gry bitewne to aktywność ani gorsza, ani lepsza od kibicowania piłkarzom, czytania książek, biegania czy amatorskiej gry na bębnach. Ale jest zbyt niszowa, wielu ludziom po prostu nieznana. Dlatego zajmując się nią, nie ma co liczyć na pochwałę innych, opartą choćby na szczątkowej wiedzy o różnych zaletach tego hobby. Więc po co zajmować się czymś, co wymaga poświęceniu dużej ilości czasu, wysiłku i pieniędzy - i nie dostać w zamian społecznej aprobaty, tego kluczowego (jak sądzę) zasobu? 

Brak korzyści dodatkowych. 

   Dorzucę do wywodu kolejną domniemaną właściwość kobiet: praktyczność, rzekomo większą niż u mężczyzn. Niektórzy twierdzą, że kobiety potrafią lepiej wykonywać na raz kilka czynności, mają bardziej podzielną uwagę i potrafią bardziej adekwatnie kalkulować zyski i straty. Oczywiście to kolejny stereotyp, na każdą perfekcyjną panią domu przypada co najmniej jedna nieporadna męczybuła. Niemniej jednak stereotypy nie biorą się z powietrza.

     A jak mają się do niego bitewniaki? Wszak i to hobby wymaga niezłego zorganizowania, rozplanowania zakupów, malowania. Potem trzeba się nakombinować w trakcie rozgrywki. Problem w tym, że z tą zabawą jest trochę jak ze strzelaniem do rzutków. Nabyte w jej trakcie doświadczenie nie bardzo przydaje się w innych sferach życia. No i nie daj żadnych korzyści dodatkowych. Jeśli biegasz - to oprócz samej czynności biegania możesz liczyć na lepszą sylwetkę, zwiększenie ogólnej wydolności fizycznej i być może lepsze zdrowie. Siedzisz w grupie rekonstrukcyjnej? Najeździsz się po kraju i świecie. A do tego jest szansa że wpadnie parę złotych z okazji występu na jeleniogórskim festynie piwa i chleba, czy czymś w tym stylu. No i kondycja fizyczna też raczej na plus.

Jak widać, planszówki też niosą ze sobą różne pożytki. Przynajmniej dla dzieci.

    Podobnie ma się rzecz z wieloma popularnymi pasjami i sposobami spędzania czasu. Zajmując się nimi, w konsekwencji odnosimy jakieś pożytki na innych polach. Na przykład mamy szansę sobie dorobić, popracować nad swoim zdrowiem, nawiązać przydatne znajomości. A w ostateczności: pochwalić się znajomym i nieznajomym, zyskując ich uznanie i podziw. W przypadku bitewniaków jest trochę gorzej. Jeśli dobrze malujesz figurki, to jest minimalna szansa na malowanie na zlecenie. Ale trudno nazwać to zajęcie opłacalnym. Jeśli chodzi o rozwój sieci kontaktów społecznych - patrz akapit "Gry aspołeczne". Ponadto wzrost wszelkich innych umiejętności związanych z grami figurkowymi przydaje się głównie w samych grach figurkowych. Jest to sztuka dla sztuki. I jeśli nie żywisz szczególnej pasji do tego typu zabawy, to możesz w pewnym momencie zacząć się zastanawiać, czy warto? 

Bo to złe gry są.  

    Ostatni powód, jaki przychodzi mi do głowy, nie jest związany z płcią fanów. Bo jakby nie patrzeć, populacja męskich fanów bitewniaków jest dużo mniejsza, niż męskich fanów planszówek. Więc może to nie wina chromosomów, tylko w samych grach jest coś na rzeczy?

    Co tu dużo mówić - nie są to najbardziej przystępne propozycje na rynku stołowej rozrywki bez prądu. Tygodnie tracenia wzroku i nerwów przy malowaniu, oswajanie się ze złożonymi zasadami, wydatki idące w tysiące. Gdyby zapytać o stereotyp gry bitewnej, to mógłby on wyglądać tak, jak poprzednie zdanie. A wszystko to dzięki niesłabnącej popularności WFB i ewentualnie WH40k... Jeśli ktoś ma tylko taką wiedzę na temat gier figurkowych, to pomimo życzliwego zainteresowania może jednak skłaniać się ku grom tańszym, szybszym, łatwiejszym do opanowania i popularniejszym. 

Tylko jeden obrazek nie jest prawdziwy :(

     
    Stereotyp ten (jak każdy) jest wybiórczy i przez to fałszywy, istnieją przecież proste i tanie gry bitewne. Niemniej jednak ich poważnym ograniczeniem jest monotonna tematyka. Czy to starożytność, czy kraina hobbitów i elfów, czy też może przełom XIX i XX wieku - w każdej jednej grze chodzi o to samo. Nazwa gatunku ("gry bitewne") wszystko nam wyjaśnia. Cały czas ustawiamy figurki na stole i patrzymy, która strona zrobi przeciwnikowi większe kuku. Czasami pojawiają się jakieś urozmaicenia: eskorta VIP lub zaopatrzenia, zdobywanie konkretnych punktów na mapie. Ale zawsze środkiem prowadzącym do sukcesu jest walka. Na mniejszą lub większą skalę. Na bomby atomowe albo na pałki i kamienie. Ale w mrocznym świecie gier bitewnych jest tylko wojna. 

    Podobno większość kobiet stroni od przemocy fizycznej, preferując zamiast tego werbalną i emocjonalną. Gdyby to była prawda, nie czułyby się chyba zbyt dobrze w grach skupionych tylko i wyłącznie na bezpośrednich starciach zbrojnych. Gdyby jednak spojrzeć na rzeczywistość, teza o pacyfizmie kobiet upada w konfrontacji z popularnością wśród nich np sportów walki. A zatem tematyka gier bitewnych nie jest wadą i barierą samą w sobie. Jest nią raczej nuda i brak alternatyw. A co za tym idzie - ograniczenie decyzyjności graczy. W większości planszówek istnieje co najmniej kilka sposobów na zdobycie punktów zwycięstwa. Do tego dochodzi nie raz element negocjacji, układów. 
Na tym tle bitewniaki są po prostu mało atrakcyjne. A już szczególnie dla kobiet.

Dosyć mamy tego, co jest.

    Jeżeli w opisanych powyżej powodach jest choć trochę prawdy na temat przyczyn, dla których dziewczyny a potem kobiety stronią od gier figurkowych, to jednocześnie stanowią one wskazówkę co do tego, jak należy zreformować gatunek, by stał się bardziej przystępny dla płci żeńskiej. 

   Same gry bitewne podlegają ewolucji (o której napiszę innym razem). Jednym z jej kierunków jest opracowywanie tytułów charakteryzujących się prostymi zasadami, mała ilością figurek potrzebnych do rozgrywki i dodatkowymi akcesoriami (żetony, karty) - które odpowiednio zagospodarowane mogą przechylić szalę zwycięstwa. Pisałem już o kilku takich pozycjach: "Project Z", "Warhammer Underworlds. Shadespire", "Wolsung SSG" czy "Test of Honour". Na pewno każda z nich jest bardziej przystępna, niż choćby "Age of Sigmar". A zatem - nadaje się do pokazania przedstawicielce płci przeciwnej (oraz przedstawicielowi płci tej samej). Nawet jeśli nie przypadnie jej/jemu do gustu, to przynajmniej pokaz nie będzie traumą i nie zajmie trzech godzin. A zatem - przyczyni się do wzmocnienia przekonania, że gry bitewne wcale nie muszą być ciężkie.



Im dłuższe włosy, tym lepiej turlają się kostki.

   Kolejne zadanie leży przed autorami gier i wydawcami - tworzyć takie tytuły, które urozmaicają bitewnikową sztampę. Może jakiś kooperacja lub multiplayer z negocjacjami? Na pewno da się napisać reguły, które wzbogacą walki figurek o jakieś fajne elementy. Najlepszym przykładem jest tutaj "Spartacus. A game of blood and treachery". Może tylko za dużo w nim negatywnej interakcji... Ale już w dodatkach do "Frostgrave" można znaleźć całe kooperacyjne kampanie.

   Być może pomocne byłoby umieszczenie w grze postaci kobiecych, które służą czemuś więcej, niż nacieszeniu oczu tradycyjnie męskiej publiczności. Takich, z którymi mogłaby się utożsamić potencjalna graczka: łączących w sobie pewną zwykłość i realizm z ponadprzeciętnymi przymiotami charakteru i umiejętności. Niekoniecznie ubranych w pancerze zwiększające ryzyko bycia zranioną. To już zadanie dla grafików i rzeźbiarzy.

Kto potrzebuje takich kobiecych kosmicznych marines? źródło.

    Ważną kwestią jest też pokazywanie gier bitewnych jako normalnej, popularnej rozrywki, którą zajmują się normalni, kulturalni i sympatyczni ludzie. Wiem, to trudne, ale wszyscy musimy się postarać. Czy to na konwentach, czy na profilach facebookowych, czy na jeleniogórskim festynie piwa i chleba. Tudzież w trakcie relacji z weekendu. Za każdym razem gdy wrzucasz zdjęcia z bitwy na swój profil, docierają one do dziesiątek ludzi. Którzy tym samym oswajają się z bitewniakami. 

Ale czy to się aby opłaca? 

    Czy jest sens walczyć o żeńską klientelę w bitewniakach? Czy nie jest to kolejny wysiłek równie męczący, jak i z góry skazany w najlepszym przypadku na minimalne powodzenie? Może gry bitewne powinny pozostać swego rodzaju ekskluzywnym klubem dla dżentelmenów, gdzie z równą pasją można rozprawiać o różnicach w armiach seleukidzkich i ptolemejskich, jak i śmiać się z dowcipów o blondynkach? 

      Moja odpowiedź jest następująca. Im więcej ludzi gra w gry figurkowe, tym więcej ludzi je projektuje, wydaje i sprzedaje. Im więcej ich powstaje, tym są one coraz lepsze i trafiają w coraz bardziej zindywidualizowane gusta. Im więcej ludzi gra w gry figurkowe, tym łatwiej o znalezienie przeciwnika. Albo o kupno używanej figurki z drugiej ręki. 
Tak czy inaczej - na wzroście rynku skorzystają wszystkie uczestniczące w nim strony: wydawcy, sprzedawcy, wreszcie miłośnicy gier. Dlatego warto zwiększać populację fanów. Na przykład kierując działania popularyzacyjne do środowisk nie kojarzących się do tej pory z tym rodzajem rozrywki. 

Czy jest coś pomiędzy tymi skrajnościami?

Może coś takiego? Dzielne panie w różnym wieku bronią się przed wikingami z narażeniem życia!

  
  W dodatku - to się może udać. W obecnych czasach sztywny podział zajęć na kobiece i męskie (oraz związane z nim potępienie za przekraczanie ról przypisanych własnej płci) wyraźnie słabnie. Coraz częściej widać kobiety przy figurkowych stołach, zarówno w znanych mi sklepach z bitewniakami, jak i na imprezach ogólnohobbystycznych. Może więc warto kuć żelazo, póki gorące?