Nawet śmierć może umrzeć wraz z dziwnymi eonami. O żywotności gier bitewnych.

    

   Jeżeli w sklepie hobbystycznym spotka się dwóch figurkowych nerdów, to kwestią czasu jest, gdy w ich pogawędce padną frazy: "system X zdechł", "system X zdycha", "system X niedługo będzie zdychał". Nic przyjemniejszego nad plotki o stanie zdrowia celebrytów i ich spodziewanym zgonie. A że celebrytami w dziwacznym świecie gier figurkowych są systemy... Dziś jednak nie będziemy się zajmować czczą paplaniną wiejskich bab; podejdziemy do zagadnienia bardziej naukowo. 

   Co to znaczy, że system bitewny żyje? Co to znaczy, że umarł? Jak przebiega jego rozwój od chwili narodzin aż do śmierci? Co sprawia, że jedne gry kwitną przez długie lata i przechodzą do powszechnej świadomości, a inne nie mogą nawet wystartować? I czy istnieje bitewniakowe życie po śmierci?

Nie ma co przedłużać...

Trzy punkty żywotności.

    Temat nie jest wcale taki oczywisty. Żeby jakoś ogarnąć się w zagadnieniu, zacząłem od rozłożenia go na czynniki pierwsze. Tak zwane życie systemu (czy też może lepiej powiedzieć: "kondycja") zależy od kilku spraw. Wydaje mi się, że kluczowe są następujące aspekty:

- Aktywność wydawcy. Nawet, jeśli mówimy o w pełni niekomercyjnym, fanowskim projekcie, możliwym do ściągnięcia z sieci za darmo i legalnie, takim jak "Warheim" czy "Wojnacja", to i te gry mają swoich autorów oraz wydawców. A co dopiero, gdy chodzi o kobyły generujące milionowe zyski czyli "Warhammer 40.000" oraz "Age of Sigmar". Niezależnie od tego, czy jest to jeden człowiek czy też zespół dziesiątków ekspertów, każdy wydawca może obdarzać dany tytuł mniejszą lub większą uwagą. 

   Każdy z opisywanych tu parametrów można policzyć, gdyby komuś się chciało. W celu oszacowania aktywności wydawcy trzeba by uwzględnić nakład startera, ilość wydanych frakcji do gry, częstotliwość premier (figurek, dodatków, rozszerzeń), ilość i wielkość imprez związanych z danym tytułem, ilość i obszerność materiałów udostępnianych na sieci... Tak, to chyba wszystko, co ma do zrobienia wydawca danego systemu. Trzeba to dodać, zpierwiastkować, podstawić do wzoru skróconego mnożenia i koniecznie uwzględnić stałą Lyle'a. 

Najlepsze pomysły rodzą się w burzy cha... mózgów.

    W efekcie uzyskamy jakąś wartość z przedziału między 0 a N. Zero to zupełnie martwy system, nigdy nie wspierany przez wydawcę. Dobrym przykładem będzie bitewniakowa wersja "Monastyru". Wielu z was zdaje sobie sprawę, że taki system nie istnieje - i właśnie dlatego jest doskonałym przykładem gry zupełnie martwej (przynajmniej jeśli chodzi o aktywnośc wydawcy).

    Dalej mamy systemy z bardzo niskim wsparciem wydawcy, na przykład "Gaslands". Wyszedł podręcznik, akcesoria, pomoce do gry na pdf - i nic więcej do tej pory... Nieco lepiej wygląda sprawa z "Bogowie Wojny: Lee" i "Pierwszą Wojną Światową" Potem mamy gry mniej i bardziej niszowe, z regularnym i całkiem solidnym wsparciem (nie tylko na skalę krajową): "Sagę", "Dust 1947" czy "Kings of War". By dojść finalnie do poziomu aktywności wydawców właściwego  dla megahitów światowej sceny figurkowej czyli "Warhammer 40.000" i "X - Wing". 

- popularność pasywna. No dobrze, mamy wydany wielki bitewniak, startery do nabycia w każdej biedronce ze jedyne 299.99, reklamy na billboardach, a projektant zasad wystąpi w "Tańcu z gwiazdami". To już dużo, bez tego trudno mówić o życiu systemu. Ale na to przedsięwzięcie ktoś musi odpowiedzieć pozytywnie. I im więcej tych odpowiedzi będzie, tym bardziej żywy system. 

   Użyłem słowa "pasywna", ponieważ chodzi mi tu o skalę wykorzystania gry zgodnie z jej przeznaczeniem. Czyli kupowania jej, a następnie grania i czerpania z tego radości. A zatem mamy tu znów dwie kwestie: wynik finansowy danego tytułu - oraz jego wynik emocjonalny. Jeśli się dobrze sprzedaje i rzeczywiście dostarcza niezapomnianych wrażeń - jego popularność będzie duża. I vice versace. 

   Dość dobrą miarą popularności pasywnej jest rozmiar rynku wtórnego i ilość podróbek oraz naśladownictw. Jeśli rzeczywiście istnieje spory popyt na dany system, to prędzej czy później pojawią się ludzie, którzy chcą na nim skorzystać. I wyprodukują coś, co będzie alternatywnym space marine'em czy kolejną grą o kosmicznych myśliwcach. 

Przed premierą nowego dodatku do "Black Powder".

   O ile aktywność wydawcy jest czymś w rodzaju kodu genetycznego systemu oraz układu nerwowego, to popularność pasywna pełni rolę układu pokarmowego - i źródła pokarmu zarazem. Im jej więcej, tym większa szansa na rozwój systemu i jego ewolucję. Zaś jej brak może oznaczać śmierć głodową. Na swój prywatny użytek szacuję popularność pasywną za pomocą prostego wskaźnika: liczby ludzi, którzy zapisali się do grupy fanów danej na facebooku. Nie jest to miara idealna i precyzyjna, ale za to konkretna i łatwo dostępna. Innym dobrym miernikiem byłaby wartość sprzedaży towarów związanych z danym systemem. Niestety do takich informacji nie jest łatwo dotrzeć. 

  Oczywiście popularność pasywna jest ściśle związana z aktywnością wydawcy, ale nie zawsze jest wprost proporcjonalna do tych działań. Im więcej aktywności wydawcy (w tym marketingowej) - tym większa może być popularność. Ale może być też tak, że system nie zdobędzie serc publiczności...

Czasem fanów można policzyć na palcach jednej ręki.

   Skąd bierze się popularność pasywna? To już temat na inny wpis, pewnie wiele jest przyczyn, dla których jest ona duża lub mała. Na potrzeby tego tekstu wystarczy mi zauważenie jej jako jednego z trzech kluczowych czynników określających żywotność danego bitewniaka. W zasadzie jest on chyba najważniejszy. Im więcej ludzi kupuje daną grę (oraz oczywiście wszystko, co jest do niej potrzebne, z figurkami na czele) i im więcej czerpie z niej funu, tym większy sens ma dalsza aktywność wydawców. I tym większa jest grupa aktywnych fanów danej gry. 

- aktywność fanów. Efektem popularności pasywnej jest sytuacja, w której miłośnicy danego tytułu biorą sprawy we własne ręce. i wzbogacają go o nowe elementy. Na marginesie zaznaczę, że gry bitewne ze swej natury wymagają od swoich miłośników sporej dozy kreatywności i zaangażowania. To nie planszówka, którą można się w pełni cieszyć już w pół godziny po otwarciu pudełka. Szczególnie nakręcone osoby organizują konwenty, turnieje, pokazy. Ci z zacięciem autorskim piszą opowiadania ze świata danej gry. jeszcze inni modyfikują zasady oraz tworzą nowe. Do tego dochodzą blogerzy, regularnie produkujący content wzbogacający dany system. czasami ich współpraca z wydawcą układa się harmonijnie i owocnie, niekiedy zaś koegzystencja taka ma postać regularnego konfliktu. 

Przykład czynu społecznego aktywnych fanów. Za darmo prezentują bitewniaki publiczności w czasie wolnym od pracy.

   Tak czy inaczej, aktywni graczy pokazują całemu światu, że gra jest warta zaangażowania. I że inwestując w nią swój czas i kasę nie zostaniemy zostawieni sami sobie, ale napotkamy grupę osób gotowych do wspólnego uczestnictwa w przygodzie np. z "Bolt Action". 

  W wyjątkowych przypadkach ("WFB") społeczność fanów w istotny sposób zmienia produkt wydawcy, na przykład poprzez tworzenie nowych, poprawionych zasad, mających uprzyjemniać grę. I zasady te zostają przyjęte na równi z oficjalnymi. A nawet - jak pokazuje przykład "9th Age" czasami aktywni fani radzą sobie zupełnie bez wydawcy. Po prostu sami tworzą zasady, polecą modele warte kupna. I w ten sposób tworzą zupełnie nowy produkt.

   Porównam aktywność fanów do roli, jaką pełni w organizmie system odpornościowy. Dzięki niej dany system radzi sobie w danym miejscu lepiej, niż wynikałoby to z samej aktywności wydawcy (która siłą rzeczy jest dość ograniczona, nawet w przypadku najbardziej żywotnych gier). Zwolennicy gry zapewniają jej darmowy marketing i wsparcie organizacyjne, szkolą nowych adeptów - czy wreszcie gardłują u wydawcy, by zmienić w danym tytule to i owo (wydać nowe figurki, zmodyfikować zasady). Choć są niewielką grupą, to w istotny sposób wpływają na to, jak postrzegany jest dany system.

   Dzięki nim możliwe jest przetrwanie gry w okresie, gdy wydawca położył na nią lachę. Najlepszym przykładem takiej sytuacji jest "Mordheim" w którego ludzie grają do dziś, pomimo faktu, że gra nie znajduje się w regularnej sprzedaży już od lat. I to właśnie dzięki nim możliwe jest wskrzeszenie systemu po latach nieobecności. Przykładem takiej sytuacji jest gra "Warzone". Choć jej reanimacja nie powiodła by się, gdyby nie dawna wysoka popularność pasywna.

Tak... bez oddanych fanów niejeden system mógłby zginąć.

* * *

Skoro już określiłem, od czego zależy bieżąca kondycja danego systemu, to popatrzymy sobie teraz na różne fazy życia danej gry. Na wyzwania i szanse stojące przed danym tytułem w zależności od tego, jak bardzo żywotny jest w tym momencie swojego istnienia.

Dziecko poczęte.

   Baaardzo dawno temu, gdy w telewizji były tylko dwa programy, o nowej grze dowiadywaliśmy się, gdy wchodziliśmy do sklepu i widzieliśmy ją na półce. To jednak przeszłość tak zamierzchła, że chyba nikt jej już nie pamięta. Dziś normą jest uruchomienie aktywności wydawcy i pasywnej popularności na długo przed tym, nim gra trafi do regularnej sprzedaży. Służą temu różnego rodzaju kampanie promocyjne i crowdfundingowe. A to kickstarter, a to zapowiedzi na kanałach Youtube'owych, a to przedpremierowe gry pokazowe, a to zaproszenie do betatestów nowego tytułu, a to pisanie na blogu czy facebooku oraz kontrolowane przecieki. To wszystko zależy właśnie od wydawcy. Na tym etapie musi on rozkręcić pasywną popularność (najbardziej obiektywnie wyrażoną w postaci kwoty zdeponowanej przez przyszłych graczy w trakcie składki) - albo zanim dojdzie do narodzin systemu, nastąpi poronienie. 

    Dobrym przykładem są tutaj losy dwóch bardzo podobnych do siebie gier. Popatrzmy na "Saber & Blood" oraz "Anno Domini 1666". Obie utrzymano w prawie identycznym klimacie; bardzo podobne są założenia tych systemów oraz mechanika. Istotna różnica to skala kampanii promocyjnej. Ta dla pierwszej gry była po prostu przeciętna, jak na dzisiejsze standardy. Czyli przyzwoita strona, klimatyczne grafiki, informacja w portalach specjalistycznych. 

Natomiast ekipa z Wargamera swoją kampanią przebiła wszystko, co widziałem w świecie polskich gier figurkowych (szczerze mówiąc, robiła wrażenie, nawet gdy zestawić ją z tym, co robi się na świecie). Jak to się mówi: bałem się otworzyć lodówkę, by nie zobaczyć w niej szynki z Bohuna.

A jednak się nie udało...

 Owe wysiłki przyniosły współmierny do nich efekt. 

   A zatem: na etapie prenatalnym kluczowe znaczenie ma aktywność wydawcy. Jeśli jest adekwatna i intensywna, zaowocuje popularnością systemu. Nie ma co jednak liczyć, że fani zaczną organizować turnieje do gry, która jeszcze się nie ukazała. 

   Największym zagrożeniem dla istnienia nienarodzonego systemu jest nietrafiony pomysł. Mechanika, świat gry, wygląd figurek, grafiki - to wszystko może nie zażreć. A nawet jeśli konceptowi nie można nic zarzucić, to zbyt mały i/lub źle zrealizowany wysiłek marketingowy mogą sprawić, że nasz osesek nie zrobi pierwszych kroków.

Nie ma jeszcze systemu, ale są już figurki. To jak założyć dziecku fundusz powierniczy, gdy jeszcze się nie urodziło.

Od przedszkola do Opola. Albo na cmentarz.

   Mniej więcej do końca XIX wieku większość dzieci nie dożywał do pełnoletniości. Z bitewniakami jest podobnie. Pierwsze kilka lat życia jest krytyczne dla przetrwania systemu. Albo uda się w tym okresie wygenerować odpowiednią popularność pasywną, albo całe przedsięwzięcie stanie się nieopłacalne - i zostanie zakończone. To okres, w którym nie da się jednoznacznie przewidzieć, jak potoczą się dalsze losy wydanej już gry. 

   Zasadniczo istnieją trzy możliwości. Dwie są najbardziej prawdopodobne. Dana gra zdobędzie sobie umiarkowaną popularność - wystarczającą by utrzymywać się przy życiu o własnych siłach. Może nie zostanie światowym przebojem, ale i na świecie znacznie więcej jest normalsów niż Billów Gates'ów. Do tej kategorii należy większość gier opisywanych na bitewniakowych pograniczach. Cechują się one przeciętną aktywnością wydawców, przeciętną popularnością pasywną, oraz przeciętną aktywnością fanów. No właśnie - po wydaniu gry pojawiają się ludzie, którzy mają ochotę na coś więcej niż domowe klimatyczne granie przy piwku. A to na turniej, a to na kampanię, a to na jakieś fikuśne zasady dodatkowe. Uzupełniają oni swymi wysiłkami działania wydawcy, przyczyniając się do wzrostu popularności tytułu.

I tak tu się żyje spokojnie, na tej babilońskiej pustyni.

      Alternatywą jest funkcjonowanie sobie gry w malutkiej niszy, po czym odejście w ciszy i spokoju. Taki los może stać się udziałem "Godslayera": zbiórka na kickstarterze nie skończyła się zebraniem kwoty wymaganej do wydania drugiej edycji systemu. Co z kolei wydaje się być dobrym miernikiem niewystarczającej popularności pasywnej tej gry. 

   Przyczyn zaniku początkowej popularności pasywnej danej gry może być wiele. Sam system mógł być niewystarczająco atrakcyjny dla swej grupy docelowej (zarówno pod względem mechanicznym jak i estetycznym. Ale też finansowym). Inny wróg bitewniaków to niesławna Proza Życia (konieczność dbania o dzieci, pracę i zdrowie). Sprawia ona, że nie starcza już czasu na to czasochłonne hobby. Albo na horyzoncie pojawi się nowy Buzz Astral, który zdetronizuje kowboja Chudego.

   W wyjątkowym przypadku możliwe (?) jest zdobycie światowej popularności. System będzie na tyle udany i atrakcyjny, że zacznie sprzedawać się niczym świeże bułeczki od Alaski po Japonię. Jak grzyby po deszczu zaczną wyrastać aktywne grupy fanów, a przychody pozwolą sobie na zatrudnienie całego zespołu specjalistów odpowiadających za dalszy rozwój danej gry. Tylko że od czasów "X-Winga" (6 lat temu!) ta sztuka nie udała się żadnemu systemowi. Żyjemy w czasach setek gier bitewnych, cechujących się przeciętną żywotnością. 

Lista bitewniaków popularnych w Polsce, według prelekcji którą wygłosił Dragon Warrior podczas Pyrkonu 2018. Parę istotnych gier pominięto ("OiM"!) popularność paru mocno wyolbrzymiono ("Tribal"). Ale każdy znajdzie tu coś dla siebie. Nie jest potrzebny jeden wielki system dla wszystkich.

Patrzcie na moje dzieła i przed moją chwałą gińcie z rozpaczy!

   Poziom żywotności, o jakim mowa w tym akapicie jest raczej wyjątkiem niż regułą. Chodzi tu o takie marki, których poziom żywotności zahacza właściwie o nieśmiertelność (przynajmniej, jeśli spojrzeć kilkadziesiąt lat w przód). Wspomniałem je już wyżej: to "Warhammer 40.000" i "X-Wing". Uzyskały one kolosalny poziom pasywnej popularności, są znane i lubiane przez miliony (a na pewno setki tysięcy!) ludzi na całym świecie. Oczywiście są aktywnie wspierane przez wydawnictwa i to na sposoby, o jakim się nie śniło innym tytułom. Na przykład filmy i gry komputerowe, których akcja rozgrywa się w odpowiednim uniwersum.

Odkrył prosty sposób, jak być najpopularniejszym bitewniakiem. Wydawcy go nienawidzą!

   Do tego dochodzą aktywni fani, chętni do niesienia dobrej nowiny o swej ulubionej grze. A że takich środowisk są tysiące, w niemal każdym dużym mieście w wielu krajach na świecie - to razem osiągają krytyczny potencjał marketingu bezpośredniego. Oczywiście mogą oni trochę zniekształcać strategię wydawcy (np. poprzez kultywowanie tzw lokalnej mety - i nie chodzi tu o towar od Waltera White'a), ale w ostatecznym rozrachunku robią dla systemu więcej dobrego niż złego. Rzekłbym, że podobnie jest z podróbkami i naśladownictwami (czy "Beyond the Gates of Antares" nie wydają się wam biedawersją czterdziestki?), które nieuchronnie kierują uwagę ku oryginałowi. 

   Ponieważ tytuły te stały się częścią światowej popkultury, zawsze znajdą się wydawcy, którzy będą chcieli zarobić na odwołaniu się do nich. Zaś ich prace będą jeszcze bardziej podkręcać popularność pasywną owych dwóch gier.

Śmierć kliniczna.

   Najciekawsze są jednak dla mnie tytuły, które znalazły się na bitewniakowym cmentarzu, lub właśnie zmierzają w jego kierunku. Takie, które zostały odrzucone przez wydawców (aktywność wydawcy = 0), i posiadają jedynie szczątkową popularność oraz niewielu aktywnych fanów. Podam tutaj kilka przykładów. 

   "Mordheim" - tytuł, który był objawieniem późnych lat 90-tych. Okazało się, że system figurkowy może być tańszy od malucha, pełen klimatu, szybki i napompowany fabułą niczym szynka solanką. Do dziś jest znany bitewniakowej braci ze stażem dłuższym niż 10 lat (czyli znacznemu jej procentowi). Do tego nadal można w niego zagrać, był nawet prezentowany w trakcie łódzkiej imprezy introgamingowej. Oto jest więc gra, o której zapomniał wydawca, ale za to cechuje się pewną popularnością (nie tylko w Polsce!) oraz zgromadziła aktywnych fanów. 

Może to jest życie po życiu umarłych bitewniaków? Jako gra komputerowa?

W zasadzie materiały takie jak podręcznik, modele i makiety do "Mordheim" są dostępne do dziś. Ale nowych graczy zdobywają jednak systemy, które cieszą się wsparcie wydawców: na przykład "Warheim" czy "Frostgrave". O mieście potępionych będzie się jeszcze długo pamiętać, ale nie wróżę żadnego renesansu do momentu, gdy "Games Workshop" nie wznowi tytułu, jak zrobił to z "Necromundą" lub "Blood Bowl'em" Wydaje się to warunkiem koniecznym reanimacji systemu.

  "Neuroshima Tactics" - to już nieco nowsza propozycja. Również skirmish, którego akcja była osadzona w realiach najpopularniejszego polskiego systemu RPG. Znany wydawca, bardzo dobra dystrybucja; gra była aktywnie wspierana, miała nawet swoją gazetkę, turnieje... Niestety, zabrakło pozostałych dwóch elementów: pasywnej popularności oraz zdeterminowanych i zaangażowanych fanów. Pomimo kilku zalet (i kilku wad - ale który bitewniak jest ich pozbawiony?) gra nie przetrwała długo.

albo jako planszówka

   Gdyby chcieć ją dzisiaj wskrzeszać, to nie wiadomo, czy takie działanie miałoby finansowy sens. Sądzę że konieczne byłoby stworzenie zupełnie nowej linii figurek, odświeżenie uniwersum a następnie przedstawienie go potencjalnie zainteresowanym na całym świecie. No i uproszczenie zasad - czyli de facto stworzenie gry od nowa. W dodatku nawet "Fallout Wasteland Warfare" oparty o jakże kultową markę nie rozbił banku. Trudno oczekiwać, by drugie wcielenie "Neuroshimy Tactics" zrobiło lepszy wynik. Brak pasywnej popularności (szczególnie jej aspektu emocjonalnego: jakoś nikt nie wspomina z łezką w oku tych niezapomnianych rozgrywek w "NST") i aktywnych fanów sprawia, że powrót do świata żywych po śmierci jest niemal niewykonalny. Finansowo zaś - bardziej niż ryzykowny.

 "Warhammer Fantasy Battle" - ten system jest jak kurczak, któremu odrąbano głowę - przemierza podwórko i jeszcze nie wie, że nie żyje. Ma bardzo wielu aktywnych fanów, ludzie na całym świecie ciepło wspominają swe przygody w tym świecie pełnym przemocy, brudu i wszechobecnych czaszek. Dodatkowo pasywna popularność jest podtrzymywana przez gry innego rodzaju: komputerowe i rpg. Wszyscy ci ludzie żyją nadzieją, że anihilacja Starego Świata to wypadek przy pracy albo koszmar, który przyśnił się Karlu Frantzowi. 
Wszystkie znaki na niebie i stronie Games Workshop pokazują jednak jednoznacznie, że należy porzucić nadzieję na wznowienie starego battla. 

I w końcu wskazówka doszła do dwunastej.

Wydaje mi się, że jego los będzie podobny do losu "Mordheim", tylko umieranie będzie trwało znacznie dłużej. Z czasem (w ciągu kilkunastu-kilkudziesięciu lat) stara gwardia albo wykruszy się zupełnie z bitewniaków, albo zacznie szukać systemów, w które będzie mogła z kimś zagrać (czyli będących w innej fazie swojego życia). I tak "Warhammer Fantasy Battle" może zostać zapomniany. Miejmy nadzieję, że razem ze swoją niestrawną mechaniką.

* * *

Jak widać, różne gry różnie znoszą zaprzestanie ich wydawania. To, jak sobie poradzą, zależy od poziomu popularności i aktywności fanów. Jeśli będą się one utrzymywać, to prędzej czy później jakiś wydawca, chcący wykorzystać nostalgię za starymi dobrymi grami, wpompuje w truchło nowe pieniądze. O ile oczywiście taka nostalgia w ogóle istnieje.

Jaskółka afrykańska czy europejska?

  Na zakończenie tych rozważań o życiu i śmierci bitewniaków jeszcze jedno konieczne uściślenie. Podobnie jak zwierzęta, tak samo gry figurkowe mają swoje nisze ekologiczne. Jeden tytuł może być dominatorem w jakimś kraju i jednocześnie zupełnie nie występować w innym. Wspomniany niedawno "Runewars" jest raczej niszową ciekawostką w naszej ojczyźnie, ale cieszy się dość dużą popularnością bardziej na zachodzie. Jeszcze mocniej jest to widoczne w przypadku "Beyond the Gates of Antares". To działa też w drugą stronę: "Ogniem i Mieczem" jest znane w Europie i Ameryce, ale nie zdobyło sobie takiej pozycji, jaką ma u nas.

Kolejny przykład tytułu z lokalną popularnością. Figurki sprzedają się za granicą. Zasady już mniej.

  Znów kluczem jest popularność pasywna. Jest ona bowiem powiązana z konkretnym krajem - lub obszarem o podobnej kulturze i uwarunkowaniach ekonomicznych i historycznych. I aktywność wydawcy ukierunkowana na ten obszar (na przykład podręczniki wydawane po angielsku, pokazy i gry szkoleniowe w angielskich sklepach) tylko w niewielkim stopniu wzmocni popularność pasywną w innym kraju. 

* * *

   I to już wszystkie na dziś akademickie rozważania o dupie Maryni. Od tej pory, kiedy w pogawędce wypłynie termin śmierci/umierania danego systemu, będziecie mogli podejść do tematu z dużo większą wnikliwością i precyzją. A to nieuchronnie wzbudzi podziw u kobiet i zazdrość u mężczyzn.

- Mechanika IGYG i naprzemiennych aktywacji to dopiero punkt wyjścia do opracowania dynamicznych aktywacji skumulowanych/