Bitewniakowe dojonko. Merkantylne sztuczki wydawców gier figurkowych.

   Jakiś czas temu, gdy bardziej zajmowałem się nowoczesnymi planszówkami niż bitewniakami, usłyszałem bardzo fajne słówko: "dojonko". Źródło tego terminu wskazuje na jego znaczenie. Ktoś doi mleczną krowę, ktoś inny jest dojony. Tylko że tym razem nie chodzi o hodowlę rogacizny, a o biznes gier bez prądu. Wydawcy próbują na różne sposoby zwiększyć swą sprzedaż. A że nie zawsze mogą liczyć na dofinansowania z kasy państwa, fundacji, samorządu czy UE - są skazani na pozyskiwanie środków bezpośrednio od klientów indywidualnych.

    Nie da się ukryć, że gry to nie alkohol. Nie są artykułami pierwszej potrzeby. Mimo całej ich popularności, nabywający je ludzie stanowią ułamek populacji. Więc gdy klient już raz dokona zakupu, warto spróbować wyciągnąć od niego flotę raz jeszcze. Innymi słowy: wydoić...

and complete fantasy wargame :)))

    Czytałem sobie te utyskiwania fanów planszówek, uśmiechając się pod nosem. "Oh, sweet children of summer, gdybyście wiedzieli, jakie akcje są na porządku dziennym w grach bitewnych...". I dziś właśnie będziecie mieli okazję się dowiedzieć. Przyjrzałem się kilku praktykom typowym dla handlu tą formą rozrywki. A że oba rodzaje gier coraz bardziej się przenikają, i różne marketingowe patenty są podpatrywane i naśladowane - warto je poznać. 

     Zanim przejdę do konkretów, kilka zdań tytułem wstępu. Sympatyczna małpka z obrazka powyżej stała się synonimem polactwa-cebulactwa. Czyli spuszczania toalety wodą pozostałą z kąpieli po całej rodzinie, wycieczek do Ikei po ołówki i przerabiania Tesli na LPG. Jakoś tak się składa, że ostrze satyry najłatwiej zwraca się przeciwko tym groteskowym działaniom ekonomicznym, które są wykonywane przez biednych, słabych i brzydkich. Weźmiesz na festynie trzy butelki "3 cytryn" - przez lata śmieje się z ciebie cała Polska. Wyłudzisz od tysięcy ludzi setki milionów dolarów - w filmie Scorsese zagra cię DiCaprio. Będziesz płacił ludziom, którzy robią na ciebie, głodowe pensje - dostaniesz medal od prezydenta.



    Chciwość i pazerność to cechy ludzi w ogóle, nie tylko klientów. W pierwszych tygodniach życia tego bloga pisałem o tym, jak nabywca figurek może nie ogołacać nadmiernie swojego portfela. Dziś przyjrzę się działaniom drugiej drużyny grającej w tym meczu. Pokażę wam niektóre metody stosowane przez wydawców, zmierzające do jak najdokładniejszego wydojenia fanów swych gier.

Fani ich nienawidzą!!! 12 dziwnych trików, które zwiększają ZYSK!!!

   Zanim przejdziemy do konkretnych myków, chcę zwrócić uwagę na to, że funkcjonują one wśród bitewniaków, ze względu na konwencję i tradycję dotyczącą tego typu zabawy. Od najdawniejszych czasów przyjęło się, że jest to specyficzny gatunek gier bez prądu. Wymagający większych nakładów, z założenia powiązany z kolekcjonowaniem (czyli kupowaniem) wielu różnorodnych figurek. Niepisaną zasadą jest, że jeśli kupisz starter, to twoje wydatki związane z grą dopiero się zaczynają. Również doświadczenie obcowania z grą bitewną jest przewidziane na lata. W trakcie których czekają Cię zmiany edycji, rozszerzenia, nowe frakcje, nowe zasady. A to oznacza: wydatki.

   Ważnym aspektem tego hobby jest zwyczaj grania turniejowego. Najbardziej zaangażowani fani prędzej czy później zechcą się spotkać i określić, który z nich jest największym wymiataczem.

    Istnieje sporo różnic między planszówkami (nawet nowoczesnymi, obfitującymi w rozszerzenia i dodatki) a bitewniakami. Niemniej jednak nawet w ramach opisanych wyżej konwencji i zwyczajów istnieje wiele ofert, które trudno odebrać inaczej, niż mniej lub bardziej bezczelną próbę naciągnięcia klientów na kilka - kilkadziesiąt złociszy. I nie są one bynajmniej domeną jakiejś pojedynczej, złej firmy. Sięgają po nie i światowi giganci i mniejsze, lokalne wydawnictwa. Oto one:

Nieregulaminowy starter.

    Jednym z fundamentów, na którym oparto gry bitewne jest idea, że gracze biorący udział w rozgrywce wystawiają armie o równym potencjale bojowym. Owo założenie często uzupełnione jest przez zasadę minimalnej legalnej armii. Weźmy na ten przykład "X-Winga". Im lepszy pojazd i pilot, tym więcej punktów jest wart (od kilkunastu do kilkudziesięciu). Zaś opisywane przez zasady dowolne starcie powinno toczyć się między oddziałami wartymi łącznie 100 punktów. I tutaj dochodzimy do genialnego posunięcia marketingowców.

Jeśli jakaś oferta wydaje się tania, to znaczy, że nie znasz wszystkich szczegółów. 

     Polega ono na tym, że żadną miarą z figurek i kart znajdujących się w zestawie startowym nie da się złożyć legalnej, zgodnej z podanymi zasadami minimalnej rozpiski. Nie ma innej opcji - trzeba dokupić inne modele albo drugi starter. W przeciwnym wypadku nie dostaje się pełnej gry (w rozumieniu autorów zasad), a jedynie coś między tutorialem a wersją demo.

   Jako przykład takiej tendencji podałem "X-Winga". Nic dziwnego, w końcu Fantasy Flight Games testował ten model sprzedaży od lat na karciankowym poligonie. Ale inne firmy wcale nie mają czystych rąk. Moim "ulubionym" przykładem jest starter do "Hail Caesar!". Za mało w nim figurek. Żadna z dwóch frakcji nie może sformować przepisowej, czteroodziałowej dywizji. Galijskich wojowników nie wystarcza do utworzenia hord (warband). A do tego wszystkiego - w pudełku nie ma figurek oficerów. Gdybym nie wiedział, że tego typu niedobory starterze to norma w świecie gier bitewnych... To skoczyłoby mi ciśnienie. Wydaję kilkaset złotych i okazuje się, że to nie wystarczy!

Armybook.

    To jeden z tych elementów gier bitewnych, który dla większości ludzi zaangażowanych w to hobby stał się oczywistą oczywistością. Chodzi mianowicie o armybooki. Są to dodatkowe książki, w których zawarto nie tylko opisy jednostek przynależnych do danej frakcji; ich charakterystyki i zasady. Zazwyczaj istotną częścią zawartości armybooka jest tzw. fluff, czyli fabuła związana z armią. A zatem: jej historia, wyliczenie najistotniejszych konfliktów, antagonizmów i sojuszy, biografie bohaterów, rysunki, zdjęcia, mapy, grafiki schematy... Wszystko to na ogół wygląda bardziej niż ładnie, zachęca do czytania i wzmacnia więź z wybraną stroną konfliktu. Oraz oczywiście kosztuje, i to słono. 

   Zazwyczaj armybook to klasyczny przykład przerostu formy nad treścią. Książki są wielkie, kolorowe, drogie, w twardej oprawie. Ale już same zasady wykorzystywane w trakcie rozgrywki spokojnie dało by się zmieścić na dużo mniejszej powierzchni. W efekcie rozmiary książki, jej grubość - bardziej przeszkadzają niż pomagają w zabawie. Pół biedy, kiedy zawarte w nich reguły zostały zamieszczone na stronie www, w postaci plików (i to najlepiej printer-friendly). Gorzej gdy zakup książki to jedyny możliwy legalny sposób uzyskania zasad do ulubionej armii. I na dodatek trzeba kupić grube tomiszcze, napchane informacjami, z których nie będzie się korzystać. Tak jest w przypadku "Kings of War" (gdyby darować sobie fluff, to wszystkie zasady do wszystkich armii z tej gry można by zmieścić w podręczniku podstawowym).

Gdy chcesz pokazać wszystkim, że jesteś bogatym nurglowcem, i stać cię na więcej niż wągry i niemycie zębów. 

   Ale wszystko przebija "Hail Caesar" i lista armii występująca w tym systemie. Za cenę około 100 zł dostajemy cieniutką książeczkę w cienkich oprawkach. Z całego materiału zawartego w niej użyteczne będą dla nas najwyżej 2 do 4 stron (trudno zbierać na raz kilka armii do tej gry!). Tymczasem przykład "To the Strongest!" pokazuje, że te same reguły można spokojnie pobierać ze strony www.

    Gdyby się nad tym zastanowić, to armybooki są reliktami epoki przełomu lat 80-tych i 90-tych. Czyli czasów, gdy nie można było w sensowny sposób wspierać klimatu i zasad w inny sposób, niż poprzez oddzielne, drukowane wydawnictwa. Jak każdy relikt, i ta praktyka potrzebuje troszeczkę czasu, by wymrzeć. Ale wszystko jest na dobrej drodze, osobne armybooki występują coraz rzadziej, coraz rzadziej są też obowiązkowym zakupem.

Zaprojektowane, by się zepsuć.

    Jak zapewne większość z was wie, producenci komputerów umieszczają w podzespołach specjalną ukrytą funkcję, która sprawia że po kilku latach pracy maszyna nie jest tak wydajna i szybka jak zaraz po zakupie. Podobnie ma się dziać z pralkami, lodówkami czy mikserami. Dawne urządzenia AGD działały bezawaryjnie przez dekady. Nowe psują się po 3 - 4 latach, a koszt naprawy jest tak duży, że lepiej już kupić nowy egzemplarz.

Przejedzie bez awarii nawet 30000 km!

   Podobnie robią niektórzy producenci gier figurkowych. Projektują różne elementy w taki sposób, by nie dało się ich zbyt długo używać. Prędzej czy później coś musi się wylać lub złamać. A potem trzeba kupić część zapasową lub nowy egzemplarz.

   Jeśli myślicie, że to co napisałem powyżej to spiskowe teorie sfrustrowanego nieudacznika - to oczywiście macie rację! Ale tylko po części. Przyjrzyjmy się dwóm przykładom.

    Pierwszy to farbki sprzedawane przez Games Workshop. Ze względu na silną obecność tej firmy na rynku, właśnie one były pierwszym materiałem, z którego korzystali początkujący hobbyści przy malowaniu swych pierwszych ludzików. 

  Przyjęte przez producenta opakowanie oraz skład chemiczny farbek sprzyja dwóm rodzajom przyspieszonego zużycia. Po pierwsze otwarty słoiczek tylko czeka, aż ktoś go potrąci pędzelkiem czy ręką. Wtedy może w pełni okazać swą zawartość. Problem szczególnie dotyczy farb typu "shade" (dawne "washe"), które dzięki swej niskiej gęstości wylewają się szybciej. A słoiczek wyższy niż standardowy łatwiej wejdzie w interakcję z otoczeniem. Sam miałem taki wypadek kilka razy...

   Drugi problem to zasychanie farbek. W miarę dopływu powietrza (a o to dość łatwo przy dużym otworze wlotowym) farbka gęstnieje i osadza się na krawędzi zatyczki i słoiczka. Z czasem staje się zbyt gęsta, aż w końcu twardnieje na kamień. Co ciekawe, można sobie z tym efektem poradzić w prosty i tani sposób, dodając odpowiednie rozcieńczalniki (dostępne m.in. w ofercie firmy Vallejo). Dzięki nim farbka posłuży nie przez rok, ale przez dekadę. Oczywiście GW nie sprzedaje, ani nie informuje o tego typu chemikaliach. Nie stosuje też przyjętych powszechnie w modelarskim hobby buteleczek - aplikatorów.

Aż dziwne, że GW jeszcze nie opatentował i nie wprowadził do sprzedaży takich stabilizatorów. Źródło.

   Niestety, nie możesz zarabiać na szybko psujących się farbkach, gdy sprzedajesz grę, w której występują fabrycznie pomalowane figurki. Popatrzmy sobie zatem na "X-winga". Występujące w nim myśliwce są przymocowane do specjalnych podstawek. Nie rozpisując się nadmiernie nt. mechanicznych uzasadnień takiego rozwiązania, wskażę na jego najsłabszy element. O dziwo - nie są to same figurki; pomimo swej filigranowej konstrukcji zadziwiająco wytrzymałe. Problem tkwi w plastikowych słupkach, łączących je z podstawką. Owe słupki wymagają bardzo dużo ostrożności przy wykładaniu i wyjmowaniu ich z podstawek i gniazd mocujących na modelach. W przeciwnym wypadku nastąpi niemiły wypadek... Słupek ulegnie pęknięciu lub złamaniu. I od razu nie można korzystać z figurki. W dodatku wyjątkowo słabo poddają się one klejeniu. Nie ma rady - trzeba wybulić kilka dyszek na części zamienne.   

Koszerne figurki.

    Figurkowy biznes to, jak się łatwo domyślić - sprzedaż figurek. Stąd nie dziwi, że wydawcy na ogół stosują rozwiązania, o których napiszę w tym punkcie. Są one dla nich korzystne - ale niekoniecznie korzystne dla klientów. Polegają one na skłanianiu klientów w ten czy inny sposób do wykorzystywania w zabawie modeli firmowych.
      
     Pierwsza metoda to prosty, klasyczny przymus propinacyjny - lub coś w tym stylu. Polega ona na administracyjnym nakazaniu korzystania z modeli wyprodukowanych z myślą o danej grze. Oczywiście (?) nie można (?) kontrolować tego, w co, jak i czym grają ludzie po domach. Ale już uzależnienie udziału w turnieju od przyniesienia na niego wyłącznie właściwych modeli jest czymś dużo prostszym.

Myślicie że nikt nie kupi takiego kostiumu kąpielowego? No to pomożemy sprzedaży odpowiednimi paragrafami1

   Istnieje też bardziej subtelna opcja, wyraźnie widoczna w polityce wydawniczej Games Workshop, Warcradle Studios i Privateer Press. Polega ona na umieszczeniu w grze takich frakcji, które charakteryzują się bardzo nietypowym wyglądem. Albo przynajmniej nietypową skalą. Dzięki temu kierujący ich poczynaniami nie ma wyboru. Jeśli nie kupi firmowych modeli, to nie wystawi niczego podobnego. Bardzo trudno o zamienniki dla Stormcastów, Kharadronów czy Warjacków. 

    A dzięki temu, że ma się monopol na dany wzór czy nawet stylistykę modeli, można mieć nadzieję, że wszystkie zyski ze sprzedaży takich właśnie figurek trafią do właściwej kieszeni. Oczywiście ten sposób działa tylko przez jakiś czas. Jeśli gra, oraz jej frakcje staną się rzeczywiście popularne, prędzej czy później ktoś wyprodukuje zamienniki. Gdyby zaś nie doszło do masowej rozpoznawalności, monopol może okazać się mieczem obosiecznym. Wyjątkowe modele nie zostaną bowiem kupione z myślą o wystawieniu ich w innych grach.
 
Transakcja wiązana.

    Co zrobić, gdy jakiś towar nie schodzi z magazynu, i tym samym nie zwraca się inwestycja w jego wyprodukowanie? Albo gdy coś, co chcemy sprzedać jest po prostu mało atrakcyjne i w zasadzie niechciane przez klientów? Można znacznie obniżyć cenę... Ale bardziej finezyjnym rozwiązaniem jest wciśnięcie naszego produktu jako bonus. Jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki, zmienić  brzydkie kaczątko w pięknego i pożądanego łabędzia.

    Łatwiej będzie to wytłumaczyć na przykładzie. Popatrzmy na całkiem udany tytuł, jakim jest "Warhammer Underworld. Shadespire". Sprytne zasady, przyjemny gameplay i całkiem niezłe figurki. Sęk w tym, że owe figurki to przedstawiciele frakcji wciskanych przez Games Workshop klientom, niczym pierwszy samochód przez ojca. Po raz kolejny dostajemy Sigmarines i nieopancerzonych khornowców.

Jeszcze prostszy przykład.

   A teraz wyobraźmy sobie sytuację, że całość jest sprzedawana w inny sposób. Zasady podstawowe, kostki, żetony, plansze i uniwersalne karty - w jednym opakowaniu. Zaś bandy są już w osobnych paczuszkach. Można sobie kupić jedną. Albo dwie - i uzyskać zniżkę pakietową. Tylko kto wtedy wybrałby modele do tych wspaniałych, klimatycznych frakcji, na których publiczność jeszcze się nie poznała? Na wszelki wypadek warto więc pomóc klientom w dokonaniu odpowiedniego wyboru.

     Podobna przypadłość dotyczy niejednego startera czy jakiegoś opakowania zbiorczego. Zazwyczaj ładuje się do niego coś, co wygląda brzydko albo słabo sprawdza się w grze. Oczywiście na okrasę daje się też bardziej grywalne modele. Na pierwszy rzut oka wygląda to na okazję. Ale zazwyczaj jest to przede wszystkim okazja dla wydawcy.

Niewystarczający box.

   W trakcie rozmowy z Marcinem Zahorowiczem, zwrócił on uwagę na praktykę niektórych wydawców, którą i ja dostrzegłem. Żeby wytłumaczyć jej przebiegłość, musimy na chwilę zagłębić się w specyfikę gier bitewnych. Często bywa w nich tak, że wystawia się kilku- lub kilkudziesięcioosobowe oddziały. I zdarza się, że taki oddział ma swoją liczebność minimalną. Na przykład musi składać się z przynajmniej 12-tu modeli.

   Albo też jest ona dowolna, ale pełnię swojego potencjału dana jednostka osiąga dopiero po tym, gdy będzie odpowiednio liczna. Dzieje się tak, gdy w grze występują różnego rodzaju bonusy zależne od wielkości oddziałów - najczęściej dotyczą one morale czy też zdolności do efektywnego ataku czy obrony.

Zorganizowałem legion, ale przyszli tylko brat z kumplami

   Co trzeba zrobić, żeby zarobić! To proste, wystarczy w jedno opakowanie spakować zbyt mało figurek by dało się nimi grać zgodnie z zasadami. Albo zbyt mało, by oddział był tak mocny, jak może być.

  Moje ulubione exemplum takiej polityki to kawaleria galijska od Warlord Games. Gdy spojrzeć na front pudełka, wszystko wydaje się być zupełnie jasne - logo "Hail Caesar" nie pozostawia wątpliwości co do tego, w jakim systemie mają wystąpić jeźdźcy. Jest tylko małe "ale" - w tej grze normalny oddział konnicy to minimum 12 figurek. A w pudełku zapakowano ich 10. Albo dokupimy sobie blisterek... albo nawet drugie pudło. Tak czy inaczej zostanie nam pewien nadmiar modeli. Na szczęście w tej grze można bawić się w podstawki zbiorcze, więc wyluzowany przeciwnik pewnie przymknie oko, o ile tylko front oddziału będzie odpowiednio szeroki. 

Symulntix i Kacyx jak zwykle na dniu na żądanie! 

    Popatrzmy jednak na grę, w której nie dało się tak zgrabnie i ładnie proksować - na śp. "Neuroshimę Tactics". Występuje w niej frakcja zwana Posterunkiem. Składa się ona ze "zwykłych żołnierzy", część z nich to oddziały lekkiej piechoty. Jednostka taka, zgodnie z zasadami gry, liczy sobie od 3 do 5 modeli. Tymczasem w pojedynczym blisterze sprzedawano dwie figurki. A więc - jeden blister nie wystarczy; minimalny zakup to dwa. Ale warto by mieć tych żołnierzy więcej w oddziale, wszak byli oni głównym źródłem amunicji (jeden ze smaczków, jeśli chodzi o mechanikę "NsT"). Dokupujemy więc kolejny - i zostajemy z niepotrzebnym ludkiem. Na szczęście starter do tej frakcji zawierał trzy modele lekkiej piechoty... i zbytecznego bohatera specjalnego (patrz punkt:Transakcja wiązana).

Ukryte koszty dodatkowe.

     Czasami bywa tak, że wydawca danej gry nie spakuje razem z figurkami wszystkiego, co jest potrzebne, by móc się nimi cieszyć zgodnie z przeznaczeniem. I nie mówię to o takich oczywistościach jak farbki. 

   Sprawa dotyczy głównie figurek produkowanych z myślą o grach historycznych. Kiedy zetknąłem się z tym zwyczajem (po porzuceniu WFB), byłem w lekkim szoku - jak to tak...? A tymczasem okazuje się, że niedołączanie podstawek do modeli to bardziej norma niż patologia. Weźmy na ten przykład wspomnianą już kawalerię galijską. Zgodnie z tym, co napisano w podręczniku do "Hail Caesar", każdy taki jeździec powinien mieć pod sobą prostokącik o wymiarach 25 na 50 mm. Wydawać by się mogło, że skoro kupujemy firmowe modele wydawcy systemu, to otrzymamy też podstawki. Nic bardziej mylnego! Musimy je dokupić sobie sami! 
    Na szczęście można je znaleźć w asortymencie danego wydawcy, czy producenta.

     Teoretyczne uzasadnienie takich praktyk to możliwość stosowania różnych podstawek w różnych grach. Fajnie byłoby jednak, gdyby przynajmniej podstawki o wymiarach zgodnych z zasadami gry, do jakiej przeznaczono figurki były już w pudełku.

   Ten trik ma oczywiście różne warianty. Niektóre firmy na przykład umieszczają w zestawach modeli kalkomanie, dzięki któremu łatwiej o zaznaczeni różnych symboli czy rysunków. Inne zaś karzą sobie za nie płacić. Ale jeszcze lepszy numer to włócznicy do niektórych gier historycznych. Figurki te bywają sprzedawane bez włóczni! Jeśli chcesz, by żołnierze na polu bitwy nie wymachiwali gołymi pięściami, jesteś skazany na dokupienie odpowiednich drucików.

Mówię właśnie o takim triku!

Pay to win.

   Na długo przed tym nim powstały gry na urządzenia mobilne, mikropłatności i DLC, przemysł gier figurkowych odkrył, że cena sprzedawanego towaru niekoniecznie musi być związana z kosztami wytworzenia. 

     Opłacalne może być powiązanie kosztu z powerem, jaki ma dana figurka w grze. Co z tego, że to taki sam kawałek plastiku czy metalu, jak zwykły szeregowy goblin (np - może ciut większy), skoro w takcie rozgrywki śmiga na zasadach pozwalających mu własnoręcznie ubić minotaura, czy nawet chimerę? Albo tak boostuje własne oddziały, że walczą niczym Spartanie pod Termopilami. 

Gdyby ktoś nie był pewien... Ale dla gier bitewnych trzeba opracować osobne drzewko decyzyjne.

    Pewnie nie zauważyłbym wogóle tego triku, gdyby nie skala rozbieżności cenowych. Nie ma lepszego miejsca na jej unaocznienie, niż strona firmowa Games Workshop. Zaglądam sobie do działu ze szkieletami i odnajduję jednostkę grobowej gwardii. 10 ulepszonych szkieletów kosztuje 125 zł. Łatwo więc policzyć, że nominalna wartość jednego to 12,5 zł. 
A zaraz pod nimi czeka na nasze kliknięcie król-upiór. Też wygląda jak szkielet w zdezelowanej zbroi, ale kosztuje już 45 zł!. Czyli prawie cztery razy tyle! 

   Zapraszam do odwiedzenia wspomnianej strony. Z łatwością namierzycie jeszcze bardziej przegięte ceny. Oczywiście do każdego działania można znaleźć dziesiątki uzasadnień. Niektóre nawet mogą brzmieć przekonująco. A to, że figurka dużo ładniejsza i wymaga więcej surowca. Albo że sprzeda się w mniejszej ilości, więc musi kosztować drożej. Ale aż tyle? Jak dla mnie to próba wyciągnięcia kasy od graczy, którym zależy na zwycięstwie.

Płatna errata.

     Czasami bywa tak, że autor po wypuszczeniu swego dzieła na rynek nie jest do końca z niego zadowolony. Albo dostrzega, jak wiele błędów popełnił przy jego tworzeniu. W dawnych czasach w takiej sytuacji wypuszczano erratą. Dzisiaj zaś można ściągnąć patch'e. 

  Ale przecież nie ma co naśladować autorów książek, gier planszowych czy komputerowych, kiedy można stworzyć zupełnie nową jakość. 

     Popatrzmy sobie na mniej czy bardziej typową grę bitewną. Gdy autorzy pisali i testowali zasady, wszystko działało lepiej lub gorzej. Ale potem tytuł dostał się w bezczelne łapy graczy, którzy zaczęli z nim wyczyniać rzeczy, jakie nie śniły się twórcom w najgorszych koszmarach. Bezwstydnie odkryli wszelkie luki w zasadach, wszelkie niedopatrzenia nielogiczności i absurdy, nie wspominając z zwykłych błędach w druku lub treści. 

    W tym momencie można by po prostu zebrać te uwagi, przemyśleć je, a następnie umieścić na odpowiedniej stronie erratę. Ale można też pójść dalej. Wszystkie poprawki mogą stanowić podstawę czegoś, co w tradycji bitewniakowej nazywa się nową edycją. Wydaje się nowe, poprawione (przynajmniej w teorii) reguły. A przy tej okazji nowy podręcznik, nową książkę. Oraz obietnicę: to nadal ta sama gra, którą kochacie, ale tym razem dużo fajniejsze, pozbawiona wszelkich wad, ekscytująca i grywalna.

Nowa wersja naszego flagowego produktu zapewni wam cztery razy więcej zabawy!

  Oczywiście oznacza to nowe wydatki - wszak trzeba kupić co najmniej książkę z zasadami. A dziwnym przypadkiem często zmiany w zasadach oznaczają potrzebę kupienia nowych modeli. A to kawaleria zostanie wzmocniona/osłabiona. Po dobrej zmianie nasze rozpiski mogą wymagać całkiem znacznych poprawek. Czy wręcz rekonstrukcji armii. 

   Wyobraźmy sobie, że podobne posunięcia występują w szachach. Wychodzi nowa edycja, która zwiększa ruchliwość pionków i możliwość zamiany startowych wież na dodatkowego hetmana. Przy czym dodatkowe figury trzeba oczywiście oddzielnie kupić. Gracze zaciskają zęby, prują portfele, ale w końcu się przyzwyczajają. Mija kilka lat i "Fantasy Chess Workshop" wprowadza nowe piony: łuczników atakujących na trzy pola w linii prostej. Których znów trzeba dokupić. I tak dalej, w kółko, przez długie lata...

    Rekordzistą w odwalaniu tego numeru jest niewątpliwie Games Workshop i jego osiem edycji "Warhammera Fantasy Battle" i" Warhammera 40000". Ale inne firmy nie są bynajmniej niewiniątkami. Moim obecnym ulubionym przykładem jest "Ghost Archipelago". Gdy przeczytałem podręcznik, zrozumiałem, że to stary, dobry "Frostgrave" po bardzo dużym zbalansowaniu. Wywalono mnóstwo dziwnych zasad (np dotyczących walki dwiema broniami na raz), ograniczono przegięcia związane z nadużywaniem broni strzeleckiej i czarów. Oraz zmieniono system rozwoju bandy na taki, który sprawia, że drużyny na różnych poziomach są do siebie jednak bardziej zbliżone potencjałem.

    A wszystkie te zmiany ubrano oczywiście w nowy podręcznik i nową fabułę. W dodatku jego treść jest taka, że trzeba postarać się o nowe figurki. Już nie wystawicie na starcie czterech łuczników i czterech psów bojowych. Pora na zamustrowanie marynarzy. Już czekających w ofercie producenta.   

Zmiana reguł w trakcie gry.

   To metoda podobna do poprzedniej, ale nie oznacza całościowej zmiany systemu. Zamiast tego zostaje zmodyfikowany jakiś jego wybrany element. Z tym, że jak to w przypadku złożonych konstrukcji bywa, mała mutacja w jednym miejscu od razu wpływa na kształt całości.

    Najczęstsze odmiany tej metody to wprowadzanie do gry nowych armii, nowych jednostek czy też zmiany w już istniejących frakcjach. Rzadziej wykonuje się bardziej wyrafinowane posunięcia, takie jak choćby zmiany w regulaminie turniejów. Pół biedy, gdy gramy sobie w naszego bitewniaka wyłącznie w domowym zaciszu, lub w grupce stałych znajomych. Schody (i konieczność nowych zakupów wynikających ze zmiany reguł) zaczynają się, gdy wyjdziemy z figurkami do ludzi. Na jakiś event albo turniej. I mimo wszystko chcemy wygrać - albo przynajmniej zagrać w to samo, co oni. To jednak wymusza wzięcie pod uwagę różnych możliwości, które mogą nas spotkać na stole bitwy. I dostosowanie się do nich. Co w praktyce zawsze oznacza konieczność kupienia odpowiednich modeli.

Przykład: gra w polo z dodatkiem "Hannibal".

   Prawdziwy mistrz przeprowadzi tą zmianę w taki sposób, że fani gry będą mu wdzięczni za dodanie nowych możliwości. A przez to - wzbogacenie ulubionej gry. Co tu dużo mówić - sam się łapię na takie triki jak sum na glizdę. Popatrzmy na "Ogniem i Mieczem". Domyślnym formatem rozgrywki jest podjazd - czyli starcie kilku kompanii/chorągwi (czy innych, bardziej egzotycznych formacji). Ale niedawno udostępniono (na szczęście w mej ulubionej cenie!) zasady opisujące bitwę tak zwanych zgrupowań. Od razu zassałem i zrobiłem listę zakupów... Na pierwszy ogień poszły wozy transportowe i ciężka artyleria. Ale potrzebuję dokupić dragonów i piechotę uzbrojoną w muszkiety hiszpańskie. Których to jednostek nigdy nie wystawiłbym, gdybym rozgrywał wyłącznie walki podjazdów. A w dodatku nie mogę się już tych zakupów doczekać, marzę o chwili gdy te jednostki staną na przeciwko wroga! Tak się właśnie robi ten numer!

Najdroższa karta/kostka na świecie.

    Gry bitewne i planszowe obfitują w mnóstwo specyficznych akcesoriów, niezbędnych do korzystania z nich zgodnie z przeznaczeniem. I praktycznie bezużytecznych w jakiejkolwiek innej sytuacji. Weźmy na ten przykład wspomnianego wcześniej "X-winga". Jak w tysiącu innych tytułów, i tu istotną rolę odgrywają kostki. Od tego, jaka ścianka będzie znajdować się po rzucie na wierzchu dosłownie zależy życie wymyślonych postaci. W tym tak istotnych osób jak Darth Vader czy Han Solo. 

     Dodajmy do tego fakt, że w tej grze kluczowe jest atakowanie jak największą ilością kostek. Albo zasypiesz wroga lawiną kosmicznych trabantów, albo wystawisz coś z naprawdę mocnym pierdolnięciem. W tym drugim przypadku kostki, które zamieszczono w pudełku, mogą nie wystarczyć do wykonania jednego rzutu. Można więc turlać na kilka razy - albo po prostu kupić kilka dodatkowy kostek. Gdybyśmy w jednym z najbardziej popularnych polskich sklepów z grami chcieli zafundować sobie 6k8, kosztowałoby to nas 12 zł. Ale już bardzo podobne 6k8, z tym że wyprodukowane z myślą o "X-wingu" stoi po 35 zeta.

    Tak to właśnie działa. Wydawca umieszcza w grze coś, bez czego nie będzie ona działać, a potem każe sobie słono płacić za wtórniki i części zamienne. Zupełnie jak w autach! W tej chwili jednak muszę przyznać, że ta praktyka ma drugą, dużo przyjaźniejszą klientowi stronę. Co rusz to zdarza mi się słyszeć (a raz nawet tego doświadczyłem!) o tym, że wydawcy czy dystrybutorzy dosyłają za darmo te składniki gry, które uległy zniszczeniu lub zepsuciu. Jeśli jednak wszystko jest w porządku z kostkami czy znacznikami, pozostają ci jedynie zakupy. Albo samoróbki.

Mam pomysł na sequel "Tulipanowej gorączki".

   Podobnie ma się rzecz na przykład z kostkami rozkazów do "Bolt Action" czy "Beyond the Gates of Antares". Są znacznie droższe, niż zwykłe k6. Ale w tej dziedzinie należałoby przyznać medal firmie Northstar Military Miniatures, za dodatek do Frosgrave, pod tytułem "Ulterior Motives". Ów dodatek to nic innego, jak około 40 kart. Na rewersie mają rewers, na awersie - pole tekstowe. Zero obrazków, kostek żetonów. Do tego fikuśnie, acz całkiem zbędne pudełeczko. I za to przychodzi płacić 80 zł! Podczas gdy inne gry stricte karciane, wydane dużo lepiej i obfitsze pod względem zawartości - kosztują mniej. Nie wspominając już o dodatkach do gier karcianych. Czy choćby o kartach czarów do "Frostgrave" - jak się domyślacie, jest ich więcej, są tańsze (od "Ulterior Motives") - i nie trzeba ich kupować (czary opisano w podręczniku). 

    Normalnie, mówię wam - aż się zapowietrzyłem, jak płaciłem. I zacząłem jeszcze bardziej doceniać firmy, które nie bawią się w drobnych naciągaczy i przynajmniej nie życzą sobie za swe produkty wyższej stawki niż przyjęta na rynku.

Mydło i powidło.

    Ostatnia opisywana metoda tym różni się od poprzednich, że w żaden sposób nie jest naciąganiem. To znaczy - trochę jest, ale nie trzeba korzystać z tego rodzaju ofert, by cieszyć się danym tytułem w stu procentach. Najlepszy przykład tej strategii to kariera franczyzy "Star Wars". Można zarobić na tym filmie miliardy, pod warunkiem, że nie zarobi się ich bezpośrednio na nim. Tylko udostępni się na rynku akcesoria, odzież, żywność, zabawki i wszystko inne, na czym można wydrukować podobiznę Dartha Vadera.

O ileż rośnie przyjemność z gry, gdy przywdzieje się ciuchy w barwach ulubionej drużyny!

   Każdy biznesmen chciałby mieć tak szeroką bazę fanów swego produktu, którą mógłby naciągnąć na specjalne skarpetki, ozdobione zastrzeżonym znakiem towarowym - i przez to odpowiednio droższe od normalnych. Niestety bitewniaki to wciąż niszowa rozrywka, populacja miłośników jest więc znacznie mniejsza. Szczególnie takich, którzy chcą wydać parędziesiąt złotych na gadżet.

    A mimo to wydawcy próbują. Wydają specjalne kubki, koszulki, plakaty czy artbooki. Tego typu asortyment nie stanowi raczej podstawy dochodu. Można za pomocą kupna zadeklarować całemu światu (gdy to koszulka) lub rodzinie i znajomym (kubek do kawy) jak bardzo jest się wkręconym w daną grę. I tym samym podziękować producentowi za produkt, który dostarczył nam wielu emocji (miejmy nadzieję: przyjemnych!).

Sorry, taki mamy klimat!

   Przeczytaliście sobie małą litanię narzekań. Ktoś mógłby teraz trzeźwo, niczym Maria Antonina, odpowiedzieć: "Nie pasują ci bitewniaki? Pograj lepiej w polo". Nie da się ukryć, że to o czym napisałem to nie tyle pewnego rodzaju patologie, co raczej esencja tego hobby. Te zmiany edycji, zmiany armii i jednostek, pay to win... To może się nie podobać, ale bez tego trudno wyobrazić sobie pełnokrwistego, angażującego bitewniaka. Zresztą z planszówkami nie jest wcale zupełnie inaczej. Do nich również wychodzą mniejsze i większe dodatki. 

    Sęk w tym, że można nie tylko wyobrazić sobie, ale też zaobserwować zupełnie inne podejście. Na przykład wydanie nowej edycji może mieć postać książkową - ale oprócz kupna egzemplarza, uaktualnione zasady można ściągnąć za darmo ze strony wydawcy. Ta jest na przykład w "Ogniem i Mieczem". A związek ceny modelu z kosztami materiału i produkcji, nie zaś z zasadami, na jakich funkcjonuje on w grze, to norma w przypadku gier bitewnych o zacięciu historycznym. 

Najważniejsza jest samokontrola! I urodzenie się w dobrej rodzinie...

    A zatem - może być inaczej, może być trochę znośniej dla klienta. Gdybyście planowali wejść w jakiś system, to liczcie się z tym, że wydatki, jakie będziecie ponosić w trakcie kompletowania tak zwanej grywalnej armii będą nieco wyższe, niż cena startera. Na szczęście społeczność fanów danego tytułu z reguły chętnie wyciąga pomocną dłoń do nowicjusza i wytłumaczy, ile pieniążków realnie trzeba sobie odłożyć. Dlatego kończąc dzisiejszy wpis zachęcam was do stosowania zasady ograniczonego zaufania wobec oferty bitewniakowej. Klient ma w tym interes, by wydać jak najmniej. Zaś wydawca dbający o kondycję swego przedsiębiorstwa ma ciężkie zadanie: skłonić go do zmiany planów zakupowych. Dlatego, gdy już poczujecie impuls, i jakaś gra wyda się wam warta waszego zaangażowania, zasięgnijcie o niej jak najwięcej informacji. Jest szansa na spore oszczędności!