Zupełnie gorąca wojna! Rozmowa o "Flames of War"

   Czy mieliście kiedyś uczucie, że bitewniaki rzucają się wam na mózg? Bo mi zdarzyła się raz niepokojąca historia. Mianowicie siedziałem sobie przy stole i właśnie rozpakowywałem świeżo nabyty starter do "Flames of War". Wyciągałem wypraski, oglądałem doskonale odlane figurki żołnierzy, rozkładałem wypraski z malutkimi czołgami... I wtedy się obudziłem. To był tylko sen. Na szczęście przebudzeniu nie towarzyszyło niekontrolowane wypróżnienie.

    Oczywiście zacząłem się zastanawiać. O co w tym wszystkim chodzi? Skąd wziął się taki sen? Może to z nałogowego wchodzenia na Bitewne Wrota i czytania wszystkich "FoW"-owych recenzji i raportów bitewnych? A może to moja podświadomość chce mi powiedzieć, że jednak lubię figurkową drugą wojnę światową? A może nie ma w tym żadnego podtekstu? To tylko zwykły impuls hobbysty-nałogowca, nakazujący rozszerzyć kolekcję?  W tym ostatnim może być ziarnko prawdy; wyciąganie modeli i szykowanie ich do spodkładowania dało mi sporo frajdy. W ostatniej chwili otrzeźwiałem. Nie ma czasu na wejście w kolejny system!
Niemniej jednak, skoro sen już się pojawił, nie mogłem go po prostu zignorować. Postanowiłem napisać tekst o tej właśnie grze. Jak widać - zamiar stał się rzeczywistością. 

Jak się będziecie wpatrywać, to wam się przyśnią!

    Ponad dekadę temu, gdy rynek gier bitewnych w Polsce był jeszcze mniej rozbudowany i zróżnicowany niż obecnie, "Flames of War" było niebagatelną rewelacją. Po pierwsze - system historyczny. W bitewniakach to oczywista oczywistość, ale nie w Polsce na przełomie lat 90-tych i dwutysięcznych. Wtedy normalną bitewniakową rodziną był WFB do spółki z Warzone, WH40k i może jeszcze "Szczelbą". Kolejnym novum była skala modeli. Pojedynczy piechociarze byli malutcy jak złamana zapałka. Czołgi zaś proporcjonalnie większe. No i do tego system miał mieć łatwe do opanowania, realistyczne i zbalansowane zasady. Swoją drogą to żadna sztuka, biorąc pod uwagę współczesny punkt odniesienia. Gra stała się więc dość popularna; aktywnie grano w nią w różnych klubach i konwentach. Wydaje się, że w ostatnich latach jej popularność została nieco przyćmiona przez "Bolt Action". Jakie były dalsze losy "Fow"? Aktywne blogi, relacje z turniejów, w których brało udział dość dużo uczestników, rozbudowane battle raporty. A do tego docierające informacje o systemach-filiach: "Team Yankee", "NAM". Wszystko wskazywało na to, że gdzieś tam funkcjonuje aktywne podziemie fanów "Flames of War". Może ktoś z nich zechciałby przedstawić tytuł bliżej? 



   Nie znałem osobiście żadnego gracza, który zechciałby odpowiedzieć na kilkanaście pytań związanych z grą. Zrobiłem więc to, co zrobiłaby większość ludzi na moim miejscu. Odnalazłem na facebooku odpowiedni profil i poprosiłem o wsparcie.
Odpowiedź pozytywna nadeszła błyskawicznie. Pomoc była znacznie większa, niż oczekiwałem. Do wywiadu zgłosił się aż trzech chętnych! 
Najszybszą odpowiedź dostałem od Jacka Tomaszewskiego. Nadesłał ją kilka godzin po otrzymaniu pytań! Oto tempo reakcji godne pochwały. Niestety nie wykorzystałem ich w tekście wywiadu, ale bardzo dziękuję za szybki odzew. 

   Tomasz Woźniak i Jakub Charmo kazali na siebie czekać trochę dłużej. Ale było warto. Opowiedzieli o "Flames of War" wszystko, co początkujący wiedzieć powinien. A potem dodali dużo więcej. To właśnie dzięki nim będziecie mogli dziś lepiej poznać tą grę. To pierwszy raz, gdy przeprowadziłem wywiad z dwiema osobami równolegle. Dlatego, jeśli w tekście poniżej czcionka będzie barwy zielonej - to wiedzcie, że czytacie to co napisał Tomasz. Czarna zaś odpowiada tekstowi Jakuba. Nie przedłużając: zapraszam do wycieczką krajoznawczą po najpopularniejszym w Polsce systemie bitewnym o drugiej wojnie światowej w skali 15 mm.

Czeka nas prawdziwy flame war. 

* * *

Na początek wywiadu dobrze się przedstawić. Zanim zaczniemy rozpytywanie na temat "Flames of War", chciałbym Cię trochę lepiej poznać. Oczywiście od strony figurkowej... Jaki jest Twój szlak bojowy w tym hobby? Od czego zacząłeś, kiedy zaangażowałeś się we "Fow"? No i poza tym: co robisz na co dzień, z czego żyjesz, czy masz jakieś inne zainteresowania oprócz figurek?

   Cześć! Nazywam się Jakub Charmo, w środowisku bitewniakowym znany szerzej jako Kubbek. Grami figurkowymi zajmuję się od… 2003 roku.. Wow, to już 15 lat… Stary koń ze mnie (depresyjne westchnienie ;) )…

    Swoją przygodę z bitewniakami zacząłem, jak wielu nowych ludzi w tamtym czasie, od gazetek DeAgostini oraz figurkowego "Władcy Pierścieni" od Games Workshop. Długo siedziałem w tej grze i od czasu do czasu odnosiłem jakieś sukcesy. W LotRze jednak zawsze trochę brakowało mi balansu i różnorodności. Część jednostek po prostu musiała się znaleźć w rozpisce, inne kojarzyłem jedynie z podręczników).

   Moje zamiłowanie do historii II wojny światowej skłaniało do szukania czegoś fajnego w tym klimacie. W 2005 roku było to jednak trudne zadanie. Wtedy dostępny był Warhammer, Czterdziestka i jakieś tam minonki. Dowiedziałem się o "Mein Panzer", ale skala 1:300 stosowana w tej grze zdecydowanie mi nie pasowała. Chciałem dowodzić kompaniami piechoty a nie workiem łebków od szpilek ;). Dodatkowo "Mein Panzer" miał problem z balansem. Podobno najlepsze rozpiski stanowiły jakieś potworki-nowotworki: T-34 z miotaczami ognia oraz kompletnie niewyszkolonymi załogami. Cóż, dość zniechęcające…

   Wtedy trafiłem na "Flames of War"; dobrze pamiętam ten konwent (zabrzmiałem jak jakiś dziadek :P ). To był Polcon, rok 2007, Warszawa. Pokazywałem tam "Władcę Pierścieni", a na stoisku obok na bardzo fajnych makietach miejskich "Flames of War pokazywał", o ile dobrze pamiętam, Rafał Szwelicki. TO BYŁO TO!

Gdzie był Rohan, gdy potrzebował go Gender?

  Czołgi były fajne, skala była idealna. Widać było piechotę i jej wyposażenie, bez  pochylania się co chwilę do poziomu stołu. Makiety doskonałe, a zasady nietrudne do przyswojenia (w ciągu kilku przerw w moich pokazach podłapałem ogólnie mechanikę). Okazało się, że jeden mój znajomy miał już armię do "FoW". Potem ruszyło z kopyta: odkryłem forum, społeczność graczy oraz dowiedziałem się o inicjatywach zorganizowania turniejów. 30 maja 2008 rzuciłem pomysł nadania "FoW "w Polsce ram organizacyjnych w formie Ligi Ogólnopolskiej. Była przez długie lata była moim oczkiem w głowie i ukochanym dzieciątkiem (śmiech), ale dzieci dorastają i wychodzą na swoje. Nowi sędziowie, podziały obowiązków, koordynacja turniejów. Dobrze było przekazać część obowiązków by móc skupić się  na organizowaniu turniejów w Warszawie (co robiłem przez lata).

   Miałem też przyjemność w latach 2012-2015 być członkiem Reprezentacji Polski "Flames of War" na Drużynowych Mistrzostwach Europy w Grach Bitewnych. Zawsze w tym czasie byliśmy na podium :)

  W ten sposób lądujemy w roku 2018. Dużo czasu minęło odkąd jako gimnazjalista zacząłem grać w bitewniaki. Obecnie jestem sekretarzem Klubu Gier Bitewnych “Dragon” w Warszawie, organizację turniejów przejął ode mnie nieoceniony Tomek Woźniak, ale nadal jestem aktywnym graczem. Poza "Władcą Pierścieni" oraz "FoW" mam również armie do "Infinity", "Star Wars Armady" (mój aktualny nr 2 na liście gier), "Dystopian Wars" i "Blood Bowla" (chciałbym jeszcze tylko mieć czas na wszystko…).

Kolejny bitewniak, który przeleciał przez hobby niczym meteor.

   Z rzeczy niehobbystycznych – pracuję jako typowy korposzczur w warszawskim Mordorze (może dlatego mam drużynę Skavenów do "Bloodbowla" ;) ), uwielbiam jazdę na nartach oraz żeglarstwo. Mój ulubiony zespół muzyczny to AC/DC, a z kuchni preferuję dania włoskie (jeszcze tylko gdyby można je było cały czas jeść – cholerna dieta…)

   Nazywam się Tomek Woźniak, rocznik 1967, ojciec trójki dzieci :), absolwent Wojskowej Akademii Technicznej. Z wykształcenia elektronik. Pracuję w lotnictwie cywilnym. Byłem członkiem zespołu wdrażającego nawigację satelitarną w lotnictwie cywilnym w Polsce. Obecnie odpowiadam za monitorowanie jakości sygnałów nadawanych przez satelity systemu GPS oraz EGNOS.

   Zainteresowania: wargaming, historia (szczególnie II Wojny Światowej), modelarstwo, sport (gram w tenisa, ping-ponga, badmintona; lubię piłkę nożną, siatkówkę, koszykówkę i oczywiście skoki narciarskie).

   Ja i wargaming:  Od 1980 r. byłem członkiem najstarszego w Polsce albo jednego z najstarszych klubów wargamingowych – Klubu Hobbystów Millitariów, prowadzonego przez Pana Sławka Rakowieckiego. Klub działa do dziś pod nieco zmienioną nazwą. Pan Sławek opracował własne zestawy zasad do rozgrywania bitew lądowych w skali 1:76 (tak wtedy skala 1:72 w modelarstwie lądowym w zasadzie nie istniała), lotniczych 1:144, morskich 1:2500. Modele trzeba było przygotować sobie samemu. Jedna możliwość to kupno produktów takich firm jak Airfix czy Matchbox (rozwiązanie straszliwie drogie – modele były dostępne tylko w PEWEXie albo na Perskim Rynku). Druga zaś to samodzielne sklejanie z papieru, w oparciu o rysunki z różnych czasopism i publikacji - czasem kserowane, czasem przerysowywane ręcznie na kalkę techniczną. Dzisiaj ludzie nie zdają sobie sprawy ile trzeba było samozaparcia aby takie plany zdobywać. W czasach PRL wszelkie kopiowania były monitorowane a pracownik punktu xero musiał (!) spisać z dowodu osobistego lub legitymacji szkolnej dane osoby zlecającej wykonanie odbitek oraz treść kserowanych dokumentów – takie to były czasy.

To nie prawda, że w PRL-u nie było bitewniaków. Były. Tylko figurki wykonano po najniższych możliwych kosztach. 

  Samoloty plastikowe czy okręty nie były dostępne, z wyjątkiem parszywej jakości modeli firmy „Plastik”,  która wypuściła serię samolotów lotnictwa polskiego w skali 1:144. W związku z tym wszystko trzeba było zrobić samodzielnie z kartonu, balsy, gumki kreślarskiej (np. wieże okrętów wojennych). Niezależnie od tego w co graliśmy, do gry potrzebne były kostka K6, miarka, a do rozstrzygania pojedynków ogniowych strzelaczka (lub strzelawka) – taka armatka wykonana z długopisu jednorazowego BiC (to też był towar deficytowy), sprężynki od długopisu oraz drutu z wyprostowanego spinacza. Strzelaczka miotała odpowiednio przycięte kawałki zapałek. Bitwy lądowe rozgrywane były na makietach o wymiarach 120x120 cm zestandaryzowanych w ten sposób, że można było je łączyć w większe makiety. Elementy terenu takie jak drogi czy rzeki musiały wchodzić/wychodzić z makiety w połowie długości boku. Na zajęciach klubowych uczyliśmy się z kolegami budowania makiet, modeli, historii wojskowości, organizacji oddziałów wojskowych i oczywiście graliśmy. Na przestrzeni lat 1980-1986 byłem członkiem tego klubu dwukrotnie. Cały czas rozwijałem zdobyte w klubie umiejętności. Moje zainteresowanie wargamingiem zostało nieco przyhamowane przez studia wojskowe. Niestety w koszarach nie było warunków do uprawiania tego hobby, a po wstąpieniu w związek małżeński i narodzinach dwójki dzieci całkowicie wstrzymane do mniej więcej 2005 r. W tym czasie jedyne na co mogłem sobie pozwolić to lektura Nowej Techniki Wojskowej, ewentualnie sklejenia jakiegoś plastikowego modelu. 

  Mniej więcej w 2006 r. odkryłem modele firmy GHQ w skali 6 mm oraz "Blitzkrieg Commander" i "Mein Panzer", a w 2009 r. system "Flames of War", w którym się zakochałem.

Ta okładka zachęca, by jak najszybciej zacząć lekturę.

   Obecnie jestem aktywnym graczem i organizatorem turniejów "Flames of War", gram w "Tanks" (obie gry operują na modelach w skali 15 mm), i w "Naval Thunder" – to system morski przeznaczony do rozgrywania bitew głównie modelami w skali 1:2400 i 1:3000, posiadam także modele okrętów żaglowych w skali 1:1200 i 1:3000 do rozgrywania bitew w oparciu o takie zasady jak "Trafalgar" i "Fighting Sail", figurki w skali 6 mm do Blitzkrieg Commander, oraz dość sporą kolekcję statków do "X-Wing" (Imperium i Rebelia). Jestem autorem bloga Blog Tomka W. oraz administratorem grupy FB Naval Wargaming PL, którą założyłem wspólnie z moim kolegą Pawłem Zawiszą. Jestem także autorem Przewodnika polskiego gracza po grze bitewnej Flames of War, ed. 3, który opublikowałem na moim blogu w 2015 r., i który można pobrać nieodpłatnie z mojego chomika  w wersji PDF, mobi, epub spod  tego adresu. Główne zainteresowanie to jednak system "Flames of War", w który gram od 2010 r. od jego drugiej edycji.

W przypadku gry o której dziś mówimy nie ma potrzeby tłumaczenia tak zwanego fluffu: każdy miał zajęcia na jego temat w szkole podstawowej. Skupmy się więc na ogólnej koncepcji systemu. Jakie są najważniejsze rzeczy, które warto wiedzieć o "Flames of War"? 

   "Flames of War" to gra, w której dowodzi się wzmocnioną kompanią wojska. Oznacza to, że kierujesz działaniami około 100 żołnierzy (pogrupowanych w kilku plutonach) lub około 15 czołgami Gra wykorzystuje skalę 15mm czyli mniej więcej 1:100.            

    Oczywiście to, że wybierzesz np. kompanię pancerną nie znaczy, że Twoja armia będzie składać się np. tylko i wyłącznie z czołgów tego samego typu. Do dyspozycji jako wsparcie będziesz miał piechotę, jednostki zmotoryzowane, artylerię, zwiadowców, niszczyciele czołgów, siły specjalne, a nawet lotnictwo i wsparcie artylerii okrętowej. Decyzja jak złożysz swoją armie będzie należeć do Ciebie.

Aryjsko-germańska kompania grenadierów pancernych. źródło.

    Dodam jeszcze, że w trakcie ewolucji tej gry pojawiły się jej pewne warianty obejmujące I Wojnę Światową ("Great War"), wojny izraelsko – arabskie ("Fate of a Nation"), wojnę wietnamską ("Flames of War: Vietnam"), potencjalną III Wojnę Światową, która mogła wybuchnąć w 1985 r. ("Team Yankee" – gra powstała na kanwie książki Harolda Coyle’a pod tym samym tytułem). Obecnie mamy do czynienia z edycją 4 FoW. 
Polskiego gracza powinien zainteresować fakt, że w grze obecne są jednostki Wojska Polskiego zarówno z 1939 r. jak i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie (mamy możliwość wystawienia oddziałów 1 Dywizji Pancernej, Samodzielnej Brygady Spadochronowej oraz 2 Korpusu Polskiego a także Armii Krajowej z okresu Powstania Warszawskiego 1944 r. Przy tej okazji pojawiają się w grze także pododdziały piechoty 1 Armii Wojska Polskiego (ludowego).

Przyjrzyjmy się teraz bliżej mechanice. Jakie są współczynniki jednostek? Jak się je aktywuje? Jak wygląda procedura przeprowadzania ataku i określania strat? Czy w grze oddano efekt utraty morale (tzn. czy występuję coś w rodzaju pinowania jednostek, jak w "Bolt Action")? Jak rozwiązano kwestię zupełnie odmiennych możliwości jednostek takich jak piechota, czołgi czy samoloty?

    Gra operuje na mechanice: “najpierw ja gram swoją turę, potem ty (i tak na zmianę)” [przy turze składającej się z Fazy Ruchu, Strzelania oraz Szturmu]. Wykorzystuje zwykłe kostki sześcienne (k6). By opisać całe zasady, jedna rozmowa pewnie by nie wystarczyła, ale jeśli chcecie je poznać w szczegółach, to zapraszam na stronę kolegów z Głogowa, gdzie tłumaczą oni w zasadzie cały podręcznik na język polski. Chłopaki robią diabelnie dobrą robotę I każdemu zainteresowanemu na pewno ułatwi to wejście w system :) Ja zaś skupię się na generalnym podejściu by pokazać specyfikę "FoW" :)

   "Flames of War" jest o tyle specyficzne, że o tym czy trafisz przeciwnika decydują dwie ogólne charakterystyki: wyszkolenie oraz morale. Sęk w tym że nie liczy się wyszkolenie Twoje (czyli strzelającego), ale celu (czyli wyszkolenie przeciwnika).

Wiem, że można rzucać save'y i dispelle... Ale osobiście mam uraz do tego typu mechaniki.

  Ktoś mógłby stwierdzić: “Przecież to idiotyczne, wyszkolenie strzelca ma ogromne znaczenie!”. Zgodzę się, ale w odniesieniu do XIII-wiecznego angielskiego łucznika :). Im bliżej naszych czasów, tym wyszkolenie w posługiwaniu się bronią traci na znaczeniu. Wieśniak z kuszą w XIII-tym wieku po trzygodzinnym przeszkoleniu mógł być równie skuteczny w walce jak wspomniany łucznik. Przytoczę inny, bliższy naszym czasom, przykład: operacja Gothic Serpent z roku 1993, szerzej znana z filmu “Helikopter w ogniu”. Każdy może obecnie nacisnąć spust broni palnej (np. setki Somalijczyków), ale o tym czy kula trafi w cel decyduje wyszkolenie, umiejętność korzystania z nawet najmniejszych osłon, taktyka pododdziału piechoty czy opanowanie i znajomość pojazdu, który się prowadzi. Te umiejętności ocaliły życie wielu Amerykanom.

   Przekładając to na realia "Flames of War" i II wojny światowej: mamy hordę niewyszkolonej sowieckiej piechoty z 1942 roku, która atakując zbija się w kupę i leci na wprost na przeciwnika. Jej słabe wyszkolenie (Conscript) zwiększa łatwość trafienia sołdatów przez przeciwnika (trafianie na 2+). Postawmy pluton niemieckiej piechoty w analogicznej sytuacji – oni będą poruszali się skokami, wspierając się ogniem, od osłony do osłony, oddział jest rozproszony by utrudnić trafienie większej grupy jedną serią. Wyszkolenie (Veteran) działa – bazowo trafiani są na 4+. Oczywiście to o czym mówię to niewidoczny aspekt gry. My tylko przesuwamy modele, ale wyszkolenie pokazuje nam jak konkretni żołnierze zachowują się w walce.

W grze występują trzy poziomy wyszkolenia:

- Conscript – trafiani na 2+ (to jednostki o niewielkim wyszkoleniu lub braku wyszkolenia)

- Trained – trafiani na 3+ (to oddziały które przeszły podstawowe szkolenie bojowe, ale nadal mają niewielkie faktyczne doświadczenie bojowe)

- Veteran – trafiani na 4+ (to oddziały po wyczerpującym szkoleniu bojowym lub takie które mają już doświadczenie w walce)

Na wartość trafienia mogą też dodatkowo wpływać teren oraz zachowanie celu. Piechota która się nie rusza w swojej turze, jest automatycznie trudniejsza do trafienia, bo chłopaki padli na ziemię. Dodatkowo, jeśli nie będą strzelać, będą jeszcze trudniejsi do wykrycia.

Analogicznie do wyszkolenie także morale ma 3 poziomy:

- Reluctant – morale na 5+ (cechuje jednostki niechętne walce lub takie, które już za długo były na froncie [chłopaki po prostu uważają, że już swoje zrobili i pora do domu])

- Confident – morale na 4+ (standardowe morale sił chętnych do walki)

- Fearless – morale na 3+ (cechujące jednostki ochotnicze np. spadochroniarzy lub głęboko zmotywowane do walki [ideologicznie np. SS lub z pobudek patriotycznych np. Polacy])

   Te dwie charakterystyki definiują każdą jednostkę w "FoW". Poza tym oczywiście każdy ma określone wyposażenie, jakim dysponuje w walce (więc Sherman nie jest równy Panzer IV czy amerykańscy piechurzy z karabinami M1 Garand plutonowi grenadierów pancernych nasyconemu bronią maszynową).

Wygląda na to, że zasady (do spółki z przyjaznymi kostkami) mogą odtworzyć i taką sytuację.

   W "FoW" mechanika gry różni się nieco w zależności od okresu wojny, którego dotyczą zasady; jest nieco inna w okresie Middle War i inna w okresach Early War /Late War. Wynika to z tego, że producent w pierwszej fazie wdrażania 4 edycji skupił się na okresie środkowym wojny - tego okresu dotyczy podręcznik podstawowy. Nie chcąc jednak zostawiać na lodzie graczy EW/LW wydał darmowy podręcznik przejściowy, który pozwala na grę w  czwartą edycję z wykorzystaniem rozpisek z podręczników armijnych kompatybilnych z wersją trzecią. W podręczniku tym wszystkie testy, które gracz ma wykonać odnoszą się do poziomu wyszkolenia lub morale danej jednostki. W podręczniku MW oraz podręczniku LW dodawanym do nowych zestawów startowych jest już trochę inaczej. Niby parametr wyszkolenia i morale istnieje, ale np. trafienie danej jednostki nie zależy tylko od jej wyszkoleniu, ale od wyniku testu „to hit”. Takich przykładów jest kilka. W nowej 4-tej edycji wszystkie parametry danej jednostki są opisane na przypisanej jej karcie jednostki.

  Generalnie jednak, da się opisać procedurę wykonania ataku z wykorzystaniem broni palnej w kilku zdaniach. Gracz atakujący rzuca taką ilością kości, jaka wynika z szybkostrzelności użytej broni. Wynik każdego rzutu porównuje się ze współczynnikiem "to hit" podanym na karcie jednostki ostrzeliwanej (albo z poziomem jej wyszkolenia). Potem bierzemy pod uwagę modyfikatory wynikające z odległości, widoczności i wcześniejszej aktywności celu. Jeżeli wynik rzutu jest większy lub równy od wymaganej wartości, trafienie nastąpiło. Gracz strzelający przydziela trafienia do modeli z ostrzelanej jednostki. Gracz ostrzelany ma prawo w pod pewnymi warunkami zmienić przydział trafień.

   Następnie dla każdego trafienia należy wykonać rzut obronny. Gracz strzelający dla każdego nie zdanego rzutu obronnego wykonuje test siły ognia o ile jest wymagany. W wyniku tego  trafiony pojazd będzie albo zniszczony, albo załoga tymczasowo opuści pojazd, albo cel zostanie nietknięty.
W przypadku wielokrotnego trafienia w danej turze modeli należącej do tej samej jednostki piechoty lub dział może nastąpić jej spinowanie (co ogranicza możliwości działania). Typowo spinowanie następuje po otrzymaniu 5 trafień lub trafieniu choć jednego modelu przez nawałę artyleryjską, nalot lotniczy, miotacz ognia, albo pole minowe.

Odtwarzanie efektu ostrzału jest zawsze trudnym orzechem do zgryzienia dla autorów gier bitewnych. Szczególnie, gdy mamy do czynienia z czymś bardziej skomplikowanym niż łuk.

   Aby wyeliminować daną jednostkę/pluton z gry nie trzeba zniszczyć wszystkich modeli do niej należących. W przypadku jednostek czołgów i dział, sytuacja, gdy pozostał tylko jeden sprawny model wymaga wykonywania testu Last Stand aż do końca gry. Niezdanie tego testu eliminuje jednostkę. W przypadku piechoty test taki jest standardowo wykonywany przy dwóch modelach w jednostce.

  W grze starano się odwzorować różne właściwości różnych broni, np. piechoty, dział, czołgów samolotów. Mają one różną mobilność, i różną przeżywalność podczas gry. Np. większość czołgów jest szybsza od piechoty, aby je zabić po nieudanym rzucie obronnym trzeba zdać test siły ognia. W przypadku piechoty test taki będzie wymagany tylko wtedy gdy trafiony model piechoty będzie w osłonie kuloodpornej np. w budynku, w okopie, za wrakiem. Nie mniej jednak model piechoty rzut obronny zdaje zawsze na 3+ co daje mu 66% na przeżycie niezależnie od przebijalności broni, z której do niego strzelano.
Tymczasem, rzut obronny czołgu zależy od różnicy przebijalności broni i grubości pancerza. No i tu jest pole do porównań. Załóżmy, że strzelam z działa ppanc o zdolności przebicia pancerza 12 do pojazdu z pancerzem 7, podstawka piechoty musi wyrzucić 3+ i jest bezpieczna. A ile musi wyrzucić czołg? 5+.
W przypadku samolotu nie dotyczą go np. żadne ograniczenia ruchowe ale nie wolno mu atakować celów zbyt blisko od własnych oddziałów.
Takich różnic jest oczywiście więcej.



 Odnośnie efektów utraty morale: tak, "Flames of War" ma taką mechanikę. Jednostkę piechoty/artylerii można przygnieść ogniem, jeśli oddział zaliczy odpowiednią ilość trafień (nie muszą one kończyć się stratami, wystarczy trafienie). Zmusza to oddział do testu morale. Jeśli się uda, to jednostka może działać normalnie. W przeciwnym wypadku pluton jest przeciśnięty ogniem [strzela z ograniczoną szybkostrzelnością i nie może posuwać się w kierunku przeciwnika]. W przypadku czołgów może nastąpić tzw. Bail out – gdy penetracja pancerza po trafieniu będzie jedynie częściowa (tzn. nastąpiła, ale czołg nie został zniszczony) to załoga również musi zdać test motywacji. Jeśli się udał to dobrze: załoga czołgu ogarnęła się, naprawiła pomniejsze usterki i jest gotowa do walki. Jeśli test był oblany czołg jest wyłączony czasowo z walki. Załoga pracuje nad przywróceniem sprawności, opatruje rannych itp.

Gdy morale zleci do zera...

   Jeśli zaś mowa o interakcji różnych rodzajów wojsk, to w przypadku "FoW" w jakiejś sytuacji taktycznej mówię: a co zrobiłbyś gdyby to było w rzeczywistości? I to działa :)

Każdemu nowemu graczowi w "FoW" powtarzam dwie zasady, które biorą się z rzeczywistej taktyki w II wojnie światowej:

1. “Jeśli nie wiesz co zrobić to się okop”. Po co narażać się na straty wśród piechoty/dział jeśli możesz je zminimalizować/uniknąć ich.
2. “Najpierw pinowanie, potem szturm” Jeśli masz rzucić swoich żołnierzy do walki na bliskim dystansie (albo do walki wręcz) to musisz mieć gwarancję, że wrogi ogień obronny ich nie wybije. Przygnieć zatem najpierw przeciwnika ogniem (np. z pomocą artylerii) by ograniczyć jego zdolność do prowadzenia ognia do Twoich żołnierzy.

  Wiele gier bitewnych ma swoje kruczki, “legalne wałki”, które pozwalają nagiąć logikę Np. walczysz z kimś wręcz i odpychasz go zgodnie z zasadami o 3cm od siebie. ALE, że nie jest powiedziane, że musi to być prosto od Twojej aktualnej pozycji to przeciwnik ląduje za Twoimi plecami... Realizacja zasady legalna, sensu i logiki tu ZERO.  Bardzo nie lubię takich sytuacji i bardzo cenię" FoW" za to, że gra się logicznie i dość realistycznie (wiem, że to zawsze kontrowersyjne stwierdzenie).

   "Flames of War" obecnie skłania ku graniu kombinowanymi rodzajami sił (podobnie jak w rzeczywistości). Czołgi lepiej sobie poradzą w terenie zabudowanym, gdy będą miał wsparcie piechoty. Piechota przed atakiem na wrogie stanowiska chętnie skorzysta ze wsparcia artylerii itd. Nie znaczy to jednak, że musisz koniecznie mieć w swojej armii czołgi czy koniecznie piechotę. Wiele jednostek specjalizuje się w danej dziedzinie i braki w jednym aspekcie nadrabia innym. Sam przez długie lata prowadziłem kompanię brytyjskich spadochroniarzy, których najcięższym pojazdem w kompanii były 4 jeepy :)

No tak, byli tam jacyś spadochroniarze...

A teraz czas na przedstawienie wymagań przestrzennych i czasowych, jakie stwarza gra. Jak wieli stół jest potrzebny? Ile modeli potrzeba do stoczenia bitwy w najbardziej popularnym rozmiarze? Ile godzin trzeba na nią poświęcić? Ile trwa nauka zasad?

   We "Flames of War" gra się na klasycznym stole wargamingowym o wymiarach 4 x 6 stóp (120 x 180 cm). Typowa rozgrywka trwa od 1,5 do 2,5 h, ale oczywiście, szczególnie przy słabym opanowaniu zasad, może to nam zająć nawet 3,5 h. Oczywiście trzeba do tego doliczyć czas na przygotowanie oraz uprzątnięcie stołu (razem ok. 1h).

   Nie jest łatwo odpowiedzieć na pytanie dotyczące liczby modeli potrzebnych do stoczenia bitwy w najbardziej popularnym rozmiarze. Dużo zależy od tego czy w naszej grze stawiamy na piechotę, piechotę zmotoryzowaną i czołgi oraz czy przewidujemy wsparcie lotnicze i morskie; jakiego morale i wyszkolenia oczekujemy od naszych jednostek. Zaś w przypadku czołgów – jakich pojazdów chcemy użyć. Im czołgi będą cięższe, tym mniej ich nam się do rozpiski zmieści, np. rozpatrując format 1750 pkt., okres Late War (dość popularny ostatnio w Polsce) będziemy w stanie wystawić maksymalnie 5 szt. Królewskich Tygrysów z niewielkim wsparciem piechoty, ale już ok. 40 szt. T-34/76.

Stoły do "FoW" są tak samo dobre jak te do "Bolt Action"

   Podobnie jest, jeśli chodzi o naukę gry. Dużo zależy od indywidualnych możliwości gracza: - jego umiejętności językowych (oryginalne podręczniki wydano po angielsku ale dostępne są tłumaczenia fanowskie); czy korzysta z pomocy instruktora; czy jest jakieś środowisko, z pomocy którego może go wesprzeć. Podstawy gry jestem w stanie przedstawić w ciągu około 1,5h ale do pełnego opanowania potrzeba ok. 10 gier. Prócz tego warto kilka razy przeczytać podręcznik główny oraz wydany przez twórców FAQ oraz erratę. W związku z tym, gorąco zachęcam już początkujących graczy do udziału w turniejach, które ostatnio są dość często organizowane w naszym kraju. W czasie turniejów jedno i dwudniowych gracz jest w stanie rozegrać od 3 do 5 gier z różnymi graczami i przeciwko różnym armiom, niejasności na bieżąco są wyjaśniane przez sędziego i innych, bardziej doświadczonych graczy.

   Jeśli chodzi o format punktowy, to turnieje zazwyczaj są rozgrywane od 1000  do 1750 pkt. By dać Ci rozeznanie, na jaką ilość jednostek przekładają się te punkty, powiem że pluton piechoty niemieckiej kosztuje ok. 160 pkt, a czołg typu Tygrys to wydatek 215 pkt.

Moja kompania grenadierów niemieckich na okres Late (o tym pewnie za chwilę) na 1750 pkt składa się z:

• dowództwa kompanii
• dwóch plutonów grenadierów
• plutonu saperów
• plutonu 3 dział przeciwpancernych Pak40
• plutonu 3 dział samobieżnych Stug III G
• plutonu 2 czołgów typu Tygrys I E
• baterii 3 wyrzutni rakietowych typu Nebelwerfer

Moja kompania na duże punkty ma zatem dość liczny pododdział piechoty, wsparcie artylerii, elementy obrony przeciwpancernej oraz mobilny, wielozadaniowy odwód pancerny.

Armia na 1000 pkt. źródło. 

Bardzo ważne z mojego punktu widzenia są wrażenia płynące z gry. Jak sądzisz, na czym polega fajność "Flames of War"? Dzięki jakim rozwiązaniom mechanicznym gra ekscytuje? A co jest w niej nużącego lub irytującego?

   Bardzo podoba mi się mechanika “to wyszkolenie celu ma znaczenie przy strzelaniu”. Plusem jest też dla mnie klimat gry oraz różnorodność armii. Zwykle gdy myśli się o II wojnie światowej to człowiek zastanawia się: USA, Niemcy, Anglia czy ZSRR?
Tu to zaledwie czubek góry lodowej, bo producent stworzył listy armii dla wielu nacji. 

  Mamy więc Finów, Węgrów, Rumunów, Włochów, Japończyków, Francuzów, Czechosłowaków itd.. Każda ta frakcja ma swoje kompanie z ich zasadami specjalnymi. Słyszeliście o żydowskich kompaniach w armii brytyjskiej walczącymi we Włoszech – proszę, macie ich w "FoW"! Wiecie o tym, że Brazylia (!) walczyła w II wojnie światowej? Jest ich kompania we "Flames of War"!

Chyba każdy słyszał o żydowskich kompaniach we Włoszech.

   “Duże” nacje mają dziesiątki dywizji z ich zasadami specjalnymi, a do ich wystawiania możesz używać tych samych modeli! Kiedyś rzuciłem sobie wyzwanie – wezmę Niemców jakich posiadam (czyli powyższa rozpiska + parę dodatkowych jednostek) i zobaczę jak długo mogę używać tych modeli, zmieniając kompanię którą gram. Wiesz, raz jako grenadierzy, innym razem jako zmechanizowana kompania, potem kompania piechoty tej dywizji, potem innej. 2-3 gry tygodniowo (ach, czasy studenckie), pomysły skończyły mi się po pół roku! To samo można robić np. z modelami Brytyjczyków. Raz możesz ich wystawić jako Kanadyjczyków, innym razem jako np. 50tą Dywizję Piechoty, a innym razem zagrasz nimi jako Polskim Siłami Zbrojnymi na Zachodzie (tak, maczkowcami czy “turystami Andersa” też pograsz)!

   Co bardzo istotne, środowisko polskie "FoW" jest także bardzo przyjazne i otwarte na nowych graczy. Chcesz pomalować Tygrysa na różowo? Ok, to Twój Tygrys, na turnieju nikt nie będzie miał z tym problemu (a w takim "Ogniem i Mieczem" słyszałem, że są niezłe afery o byle sztandar…). Wystawiasz niemieckich grenadierów pancernych jako kompanie piechoty Luftwaffe? Spoko, bawmy się dobrze.

   Jest jeszcze jedna rzecz, którą trzeba podkreślić – podział na okresy historyczne. W tym podziale chodzi o zachowanie realizmu starć i balansu jednostek. Moim zdaniem niebywale głupie by było, gdyby Polacy z września 1939 musieli walczyć z Tygrysem Królewskim z 1945 roku. To na marginesie odrzuciło mnie od "Bolt Action" kiedy patrzyłem na tą grę. Zbyt duża umowność zasad (np. Char 1B definiowany jako czołg ciężki podobnie jak Tygrys – gdzie Rzym a gdzie Krym!?). Zatem przed wejściem w grę warto zorientować się na jaki okres gra lokalne środowisko (wiadomo, piechoty można używać dość swobodnie, ale czołgi są nieco bardziej przywiązane do okresów historycznych ;) ).

Od siebie dodam, że czasem sztandar jest jedyną rzeczą, jaka odróżnia armię szwedzką od gdańskiej. 

 Gra ma charakter turowy, co oznacza że jest podzielona na tury, w których gracze wykonują pewien zestaw działań im przypisanych, np. poruszają jednostki, strzelają, szturmują. Jednak przy takiej organizacji gry łatwo doprowadzić do sytuacji, w której przez pół czasu gry jeden z graczy się nudzi, bo nie ma nic do roboty. Tymczasem tu zadbano o interakcję pomiędzy graczami, nawet wtedy gdy tura należy do przeciwnika. Drugi gracz musi uważać i jest wciąż włączony w rozgrywkę. Na przykład faza strzelania – gracz do którego należy tura rzuca kośćmi na trafienie i przydziela trafienia, ale przeciwnik ma prawo po wykonaniu rzutu kością zmienić przydział trafień, wykonuje rzuty obronne, a gracz strzelający zdaje testy siły ognia. Podobnie jest w fazie szturmu: rzuty na trafienie, rzuty obronne, rzuty na kontratak są wykonywane naprzemiennie. Nikt nie ma prawa się nudzić.

  Do gry wprowadzono spersonalizowanych bohaterów, którzy mogą w specyficzny dla siebie sposób zmieniać charakter rozpiski a nawet przebieg gry. Sposób ten wynika z historycznych cech tych bohaterów albo z historycznych wyczynów które miały miejsce w rzeczywistych starciach z ich udziałem.

Jeden z bohaterów drugiej wojny. Tylko wykonywał rozkazy...

Gra figurkowa bez figurek to jak wódka bezalkoholowa. Zajmijmy się więc tematem modeli. Ile kosztują? Czy istnieją jakieś startery lub zestawy zbiorcze? Ile trzeba wydać na start, a ile na w pełni grywalną "armię"? Gdzie najlepiej wybrać się na zakupy?

  Jeśli chodzi o oryginalne modele oferowane przez producenta gry, firmę Battlefront, to w polskich sklepach pojedyncze pojazdy kosztują od 33 do 65 zł. Sporo modeli można znaleźć też na rynku wtórnym. Tam często kosztują połowę ceny i czasami są  już pomalowane. Producent gry oferuje dość bogatą ofertę zestawów startowych, które mogą stanowić  bazę do rozwinięcia całkiem grywalnych rozpisek. Typowy starter do 4tej edycji, zawierający po kilkanaście modeli czołgów i dział, kosztuje od  230 do 350 zł.
Przeszukując Internet można też znaleźć starsze, bardziej rozbudowane i droższe zestawy, których opłacalność może być jednak wątpliwa. Gry tego typu oczywiście kosztują. Dużo zależy od tego z czego są wykonane modele. Żywiczne i metalowe są drogie, plastikowe tańsze. W zależności od okresu z którego armię chcemy kolekcjonować i formatu punktowego, na w pełni grywalną  formację trzeba wydać od 500 do 1000 zł. Oczywiście, można popaść w skrajność, wtedy nawet  2000 zł nie wystarczy. 
Obecnie polscy gracze zaopatrują się w trzech sklepach – w warszawskim Wargamerze, wrocławskim Bolterze, i krakowskim Vanaheimie, w sklepie internetowym producenta oraz na portalach aukcyjnych ebay i allegro. Wspomniałem też o rynku wtórnym – na FB istnieje grupa handlowa.

Starter do "FoW" zaatakowany od tyłu.

   Battlefront, czyli producent Flames of War wydaje zarówno ogólny zestaw startowy Open Fire (dobry dla dwóch graczy) jak I zestawy startowe dla pojedynczego gracze np. taki.

  Modele w zestawach startowych to w większości plastiki bardzo dobrej jakości (ostatnio miałem przyjemność pomalować plastikową niemiecką piechotę – to była frajda dla mnie jako malarza, detale są oszałamiające!) Część modeli to jednak nadal mieszanina żywicy oraz metalu.

Taki zestaw startowy to wydatek ok 230-250zł

By jednak pokazać konkretne wyliczenia pozwolę sobie na powrócenie do mojej wcześniej zaprezentowanej rozpiski:

• dowództwa kompanii
• dwóch plutonów grenadierów
• plutonu 3 dział przeciwpancernych Pak40
• plutonu 3 dział samobieżnych Stug III G (hq, grenadierów, 2 z 3 Paków oraz Stugi znajdziesz w zestawie startowym Open Fire – Gamelord oferuje go w cenie 210zł, a przecież jest tam jeszcze cała druga strona konfliktu oraz pełen podręcznik z zasadami gry)
• plutonu 2 czołów typu Tygrys I E (2x 38zł od Wargamera)
• plutonu saperów (59zł - do nabycia tutaj.)
• baterii 3 wyrzutni rakietowych typu Nebelwerfer – (59zł - link do oferty sklepowej)

Razem, i to tylko z użyciem oficjalnych modeli producenta, (bez tańszych zamienników): 404 zł. Podkreślę: to kompletna armia na spore punkty.

W przypadku figurek do "Flames of War" mamy do czynienia z sytuacją, gdy można kupować figurki od producenta, ale też równie dobrze zamienniki - w postaci klasycznych modeli do sklejania. Z czego są wykonane oryginalne figurki? Jak oceniasz ich jakość i łatwość przygotowania do gry? Jakie modele alternatywne polecasz?

  Oryginalne modele Battlefrontu to metal oraz żywica, ale firma coraz śmielej poczyna sobie z figurkami plastikowymi. Ich plastikowa piechota obecnie deklasuje konkurencję pod względem jakości. Modele piechoty są zazwyczaj jednoczęściowe. Pojazdy mają kilka części do złożenia (np. pojazdy żywiczne to zazwyczaj kadłub żywiczny plus metalowe gąsienice i lufa do doklejenia; pojazdy w pełni plastikowe to kilka części więcej).

  Z drugiej strony są zamienniki (podkreślę: akceptowane na turniejach). Mamy zatem Plastic Soldier Company z doskonałymi pojazdami oraz akceptowalną piechotą (mnie osobiście nie przekonują ich piechurzy, ale mają oni swoich fanów) oraz Zvezdę, która ustępuje nieco jakościowo, ale deklasuje konkurencję cenami (Tygrys od Battlefrontuu kosztuje 38zł, Tygrys Zvezdy 13! Chcesz złożyć kompanię czołgów ciężkich, to zainwestuj niewielkie pieniądze w 6 Tygrysów i hajda na wojenkę :) ). Jest też Forged in Battle, który pozostaje przy żywicy i metalu. Malowałem kilka ich modeli i są w porządku.

  

Dziwnym trafem, zawsze gy Rosjanie chcą wyprodukować traktor, wychodzi im czołg.

  W powszechnej opinii graczy modele do "Flames of War" nie są łatwe do zdobycia, szczególnie w Polsce. Na szczęście można grać modelami innych producentów wykonanymi w skali 15 mm (1:100) (pojazdy, piechota, działa) i 1:144 (samoloty) oraz TT (1:120) (tory kolejowe). Wybór modeli alternatywnych jest dość spory, często są one tańsze od oryginałów. Wśród producentów mamy tu między innymi Zvezdę, Plastic Soldier Company, OldGlory i Forged In Battle.

   Modele Zvezdy i PSC są plastikowe. Oldglory – metalowe, a Forged In Battle żywiczne z metalowymi częściami. Ten ostatni producent dodatkowo odlewa kadłuby pojazdów  jako całość z podstawką, która w "FoW" jest zbędna. Warto pamiętać, że w czwartej edycji "FoW" do modeli dodawane są karty jednostek, których w zamiennikach nie dostaniemy. 

   Jeśli chodzi o łatwość przygotowania modeli to zdecydowanie polecam modele żywiczne. Są one najłatwiejsze do wykończenia. Kadłub jest wykonany jako jedna całość, do tego dochodzą gąsienice, wieża oraz dosłownie kilka drobiazgów. W najprostszej opcji model po sklejeniu można prysnąć farbą bazową w sprayu i już jest on gotowy  do gry. 

Może tego nie widać na pierwszy rzut oka, ale polska społeczność fanów "Flames of War" jest bardzo aktywna i całkiem spora. Gdzie więc szukać kolegów lub koleżanek do grania? W jakich miastach scena jest najaktywniejsza? Jak wyglądają turnieje, ile ich jest, jak często się odbywają? I czy są też imprezy, w których nie chodzi o wyłonienie zwycięzcy, ale np. o rozegranie kampanii?

  

  Środowisko "FoW" zgrupowane jest wokół lokalnych sklepów i klubów. Mamy własną grupę na FB, forum dyskusyjne, i  stronę internetową. Istnieje też aplikacja internetowa służąca organizatorom do zarządzania turniejami oraz do publikowania informacji o zbliżających się wydarzeniach ( https://tournykeeper.com/#/).  To są miejsca, gdzie warto szukać informacji na temat możliwości grania i innych graczy. 

   W "FoW" gra się obecnie w większych miastach. Do główny centrów należą Wrocław, Łódź, Warszawa, Poznań, Katowice, Trójmiasto, Bydgoszcz ale także Zielona Góra, Głogów, Szczecin. Kilku graczy jest także w Gdańsku i w Krakowie. Ostatnio na "FoW"-ej mapie Polski zaistniał Żyrardów. Każde z głównych centrów stara się organizować turniej co najmniej raz w miesiącu. 

   Istnieje też Liga "FoW" (aktualny ranking:  https://tournykeeper.com/#/ranking/11). Turnieje są organizowane w trzech kategoriach Local, Challenger, Master. Polska ma też swoją reprezentację "FoW" na drużynowych mistrzostwach świata ETC, które w 2018 r. odbędą się w sierpniu w Chorwacji. Od kilku lat Polacy stanowią absolutną czołówkę światową. 

 W poszczególnych centrach od czasu do czasu organizowane są także eventy nieturniejowe. Kwestia zwycięstwa ma wtedy oczywiście znaczenie, ale ważne są też inne aspekty: np. rozegranie super dużej bitwy po kilku graczy na stronę albo kampanii, np. próba odtworzenia działań wojennych w trakcie Wojny Obronnej 1939 r. Przez kilka lat udawało się takie spotkania rozgrywać w ramach wypadów weekendowych do jakiś uroczych zakątków Polski. Niektóre turnieje miały także charakter tematyczny. Np. Szczecin słynął z organizacji turniejów miejskich, wszystkie makiety były bardzo silnie zurbanizowane.

Pełen wypas! źródło. 

   Społeczność fanów "Flames of War" i ogólnie gier Battlefrontu jest bardzo aktywna :)

Oczywiście w kwestiach okresów historycznych i odłamów "FoW" lokalne grupy fanów mają swoje preferencje. W jednym mieście gracze mogą intensywnie eksploatować okres Middle War, podczas gdy w innym okres ten praktycznie nie występuje. Dlatego przed zakupem modeli warto zorientować się w zainteresowaniach lokalnego środowiska, szczególnie jeśli mamy zamiar, by z kimś grać :)

  Obecnie gracze Flames of War skupiają się wokół forum sklepu Wargamer oraz grupy facebookowej "Flames of War PL Grupa Dyskusyjna". To ostatnie medium ostatnio zyskało przewagę jeśli chodzi o aktywność I nieco “podsuszyło” forum. Czy taka sytuacja dla danej gry bitewnej jest dobra czy zła, to już raczej materiał na oddzielną dyskusję.

   W Polsce odbywa się po kilka turniejów w miesiącu. W Warszawie założeniem jest jeden turniej miesięcznie i generalnie plan ten udaje się realizować. Zazwyczaj turniej to 3 rundy gier w systemie szwajcarskim, czyli dopuszczającym granie też np. Alianci vs Alianci (czasem jednak w miarę możliwości w pierwszej rundzie paruje się Aliantów przeciwko Osi). Naturalnie gracze umawiają się również na mega-bitwy po kilka tysięcy punktów na stronę. Największym tego typu przykładem była odtworzenie wspólnymi siłami środowiska graczy operacji Market-Garden na stole o długości, bagatela, 13 metrów!

Wracając do poprzedniego pytania, myślę że warto też wiedzieć, jakie strony odwiedzić, by bliżej poznać tą grę. Gdzie warto udać się na start? Na jakich blogach pisze się regularnie o "Flames of War"? Gdzie szukać innych ludzi siedzących w tym systemie? Może jakieś forum lub fanpage?

  

  W dużej części na te pytania odpowiedziałem już wyżej, ale uzupełniając odpowiedź, gorąco zachęcam do śledzenia blogów kilku kolegów, w tym mojego. Oto ich adresy:

 http://fowglogow.blogspot.com/

 http://osttfront.blogspot.com/

 http://twhistoria.blogspot.com/

oraz forum Wargamera i grupy FB Flames of War PL – Grupa dyskusyjna. Przydatne informacje znaleźć można także na forach sklepowych oraz grupach FB konkretnych sklepów.

W Warszawie gramy w weekendy w klubie Dragon, który ma obecnie siedzibę w Instytucie Lotnictwa, przy al. Krakowskiej 110/114, a w dni powszednie w sklepie Wargamer przy ulicy Wilczej. Ze swoimi figurkami nie zostaniecie na pewno wygonieni z Graala mieszczącego się w warszawskim Blue City, a warunki do gry są tam bardzo dobre.



  Pozwolę tu sobie na odrobinę autopromocji: www.flamesofwar.pl to strona, którą prowadzę razem z kilkoma graczami. Znajdziecie na niej recenzje, opisy armii, porady, raporty bitewne, nowości i wiele innych rzeczy.

  Wcześniej przytaczałem stronę kolegów z Głogowa, którzy robią raporty bitewne takie, że mucha nie siada :)

Jak do tej pory ukazały się już cztery edycje tego systemu. Jak sądzisz: na czym polega jego ewolucja? Czy chodzi tylko o zmianę zasad, by sprzedawały się te jednostki, które w poprzednich edycjach nie dawały rady? Czy też może o zmianę koncepcji gry, stworzenie innych sytuacji na stole bitwy, dostarczenie innych emocji?

Dla wszystkich tych, dla których druga wojna jest zbyt mainstreamowa. 

  Mam wrażenie, że w rozwoju "FoW" Zdecydowanie nie idzie o typowe dla Games Workshop “dopakujmy jednostki zalegające nam w magazynach to w końcu je sprzedamy” - co to to nie. Ogólnie edycje "Flames of War" wyglądały następująco:

• 1-sza edycja była de facto demem technologicznym gry, po dopracowaniu i uwagach graczy szybko została zastąpiona.
• 2-ga edycja była już pełnoprawną grą ze szkieletem mechaniki jaki znamy obecnie. Oczywiście nic nie jest idealne i producent miał tego świadomość. Dodatkowo w połowie tej edycji zaczęto odchodzić od list organizacyjnych jednostek w formie tabelek na rzecz dużo czytelniejszych diagramów.
• 3-cia edycja była w zasadzie poprzednią wersja, ale z wprowadzonymi korektami zasad, wyklarowaniem nieco problematycznych zapisów. Przejście z 2ki na 3kę było tak płynne, że nawet dodatkowe podręczniki z listami armii nie wymagały większych korekt.
• i tak dotarliśmy do dziś, do obowiązującej 4-tej edycji.

  Czwarta Edycja zmieniła sporo. Po pierwsze mobilność jednostek uległa znacznym reformom. Piechota jest obecnie dużo bardziej ruchliwa, a artyleria znacznie statyczniejsza. Przeorientowano także rolę artylerii. Obecnie jest ona bronią głównie przeciwpiechotną podczas gdy wcześniej gracze używali ciężkiej artylerii do niszczenia czołgów.
Pojawiły się też rozkazy dla jednostek, które pozwalają im na różnorakie akcje ponadprogramowe. Wiele zasad rzadko używanych lub niepraktycznych kompletnie wyleciało, inne zostały uproszczone. Nieco bardziej zaakcentowano w zasadach zasadę papier-kamień-nożyce w odniesieniu do relacji piechota-artyleria pepanc-czołgi.

   O ile przejście między 2-ką a 3-ką było niemal niezauważalnym zainstalowaniem łatki w systemie, tak 4-ka stanowiła instalowanie całkiem nowej wersji oprogramowania. Battlefront postanowił też aktywniej działać na rzecz balansu gry idąc śladem np. Fantsy Flight Games i wykorzystywać FAQ do korekty zasad z podręcznika. Jednym to się podobało, innym nie bardzo.

Ja osobiście jestem zdania, że grze zmiana edycji wyszła na dobre.

  Chodzi mi tu głównie o dynamikę rozgrywki. W porównaniu do poprzedniej edycji dużo więcej się dzieje w tym samym zakresie czasu. Już nie ma potrzeby marnowania 30 minut na powolne przesuwanie swojej piechoty po 6 cali pod ogniem nieprzyjaciela gdy jedyne co możesz zrobić to liczyć, że nie poniesiesz strat. W tej edycji piechota może pobiec nawet 12 cali bez większego problemu. Artyleria może obecnie wstrzeliwać się w punkt na stole, a nie wrogą jednostkę jak wcześniej. Jest mnóstwo rzeczy, które zostały poprawione w grze. Oczywiście jest i łyżeczka dziegciu, bo np. wolałem jak funkcjonowało rozpoznanie w poprzedniej edycji, ale cóż... takie jest życie.

  

Najlepszy dopalacz to pistolet oficera politycznego.

  Jak pisałem wyżej, jestem związany z "FoW" od drugiej edycji, w trzecią edycję grałem przez cały okres jej trwania. Zmiana z drugiej na trzecią była bardzo pozytywnie odebrana przez całe środowisko "FoW" na świecie i wciąż ma ona wielu zwolenników. 

  Osobiście uważam, że była to najlepsza z dotychczasowych edycji. W najbardziej wyważony sposób łączyła grywalność z wiarygodnością odtworzenia realiów pola bitwy. Czwarta edycja miała prawdopodobnie w zamyśle autorów uprościć grę i w pewnych aspektach uprościła (np. alokacja trafień, albo szturm). W innych jednak utrudniła (np. wprowadzono rozkazy, karty jednostek, karty dowodzenia, których w poprzednich edycjach nie było). Miała przyciągnąć nowych graczy, którzy nie lubią przemęczać się przy czytaniu zasad. 

   Podobne zabiegi wykonali już konkurenci, np. GW z rewolucją "WFB" w "AoS". Przy okazji odniosłem jednak wrażenie, że chodzi o sprzedaż coraz większej ilości modeli - szczególnie tych, których wykorzystanie do tej pory w grze było mało opłacalne. 
Odchudzono przy tym niemalże trzykrotnie podręcznik główny, ale część zasad wywędrowała właśnie na te karty dodatkowe oraz do bezpłatnego dodatku, zawierającego m.in. więcej misji (do pobrania ze strony producenta). Jedną ze mian jest także to, że artyleria ciężka straciła na znaczeniu kosztem artylerii lekkiej (ciężkiej obniżono zdolność przebicia pancerza, lekkiej poprawiono współczynnik Siły Ognia, jednocześnie każda artyleria ma prawo powtórzyć Nawałę Ogniową w raz namierzony cel bez konieczności ponownego namierzania). Nie ma konieczności namierzania się w widocznego przeciwnika, wystarczy namierzyć się w punkt na stole.

Jedna z owych nieszczęsnych kart.

Ciekawą sprawą, jeśli chodzi o "FoW" są mutacje i spin-offy tego systemu. Podobna mechanika, ale nieco inne realia. Mam na myśli "Team Yankee" i "'Nam". Czy możesz opowiedzieć trochę o tych systemach? O czym traktują? Czym różnią się od oryginału?

   Trochę już o tym napisałem. Dodam tylko, że w "Great War" wciąż gra się zgodnie z 3 edycją, "Team Yankee" był swojego rodzaju prototypem czwartej edycji "FoW" i nieco się od tej edycji różni. Nie zbieram armii do "NAM", czyli wojny wietnamskiej ale z opisu producenta wynika, że jest on w pełni kompatybilny z FoW ed. 4.

   "Team Yankee" przenosi nas do 1985 roku, gdy Zimna Wojna przestaje być zimna, a Sowieci atakują NATO. Pod względem zasad jest to niemal w całości Czwarta Edycja "FoW". Jak do tej pory mamy z armii Sowietów, NRD, RFN, Wielką Brytanię i USA, ale już niedługo pojawią się Kanadyjczycy, Francuzi i Holendrzy. Wielu czeka jednak na rozwinięcie Układu Warszawskiego i pojawienie się sił polskich.

  Obie gry pod względem mechaniki wiele nie odbiegają od "FoW", ale mają swoje specyficzne zasady jak np. obecność w grze śmigłowców, amunicję kartaczową w Wietnamie czy zaawansowane środki ogniowe w 1985 roku. Te gry są jak kolejny garnitur w szafie: możesz mieć już jeden, ale kolejny wygląda równie elegancko ;)

Jedna z najtrudniejszych rzeczy w modelarstwie bitewnym to realistyczna makieta okopów. Powyżej zdjęcie z "Great War"

Podobno prawdziwego mężczyznę poznaje się po tym, jak kończy. Ja zaś zawsze kończę wywiady pytaniem o największe zalety i największe wady omawianego systemu. Jakie one są w przypadku "Flames of War"? 

  Odpowiadając na to pytanie nie da się uniknąć subiektywnej oceny tego systemu, ale jak rozumiem właśnie o ten subiektywizm chodzi.

Z mojego punktu widzenia,

ZALETY:

1.   Gra jest osadzona w realiach II Wojny Światowej – to mój ulubiony okres historyczny.

2.  Producent zapewnia bardzo silne wsparcie w sensie takim, że w zasadzie wszystko co do gry potrzebne, możesz kupić u niego. Poczynając od modeli, poprzez miarki, kostki, a po elementy trenu kończąc. Jest to o tyle ważne, że kupując firmowe elementy terenowe, ma się pewność, że są one  kompatybilne z grą. Wymiary budynków są dobrane tak, aby mieściły się do nich standardowe podstawki piechoty i dział, a poszczególne piętra zdejmują się co umożliwia prawidłowe rozmieszczenie podstawek. Mamy też dostęp do autoryzowanego army buildera oraz do elektronicznych wersji podręczników.

3.  Dobór skali modeli (15 mm) do wielkości stołu wydaje się optymalny, a skala modeli pozwala jeszcze na względne wyżycie się pod względem modelarski, pojedyncze modele są jeszcze widoczne a makiecie.

4.   Bardzo bogaty asortyment modeli, chyba najbogatszy z wszystkich gier drugowojennych dostępnych na rynku.

5.      Bardzo duża baza grywalnych rozpisek.

6.      Podręcznik przejściowy na okresy Late War i Early War dostępny za darmo.

Jednym z głównych zadań propagandy każdego państwa jest stworzenie iluzji, że wojna to wspaniała przygoda.

WADY

1.   Problemy z dostępnością modeli.

2.  Niedopracowana instrukcja podstawowa (na szczęście producent wolniej lub szybciej reaguje na uwagi graczy).

3.   Sposób wdrożenia nowej wersji. W tej chwili mamy trzy podręczniki główne - na MW, przejściowy na EW i LW oraz główny na LW dostępny tylko w nowych zestawach startowych na LW.

4.    Niepotrzebne zmiany (niektóre uproszczenia/ niektóre utrudnienia), w tym wprowadzenie dodatkowych akcesoriów, które wydają mi się zbędne (np. karty jednostek, albo karty rozkazów).

5.      Wbrew pozornemu uproszczeniu gry, wzrosła ilość parametrów jednostek. Niektóre testy, do tej pory ściśle związane z morale lub wyszkoleniem, wymagają obecnie sprawdzania również innymi charakterystyk.

   Mnie w grze urzekł klimat starć, różnorodność armii i logika zasad. Wiele wspaniałych filmów i książek o drugiej wojnie światowej (zwłaszcza te pozycje z relacjami uczestników) opisuje walki właśnie na szczeblu kompanijnym. Widzimy pojedynczych żołnierzy, ale chcąc ogarnąć całe pole bitwy nie musimy się zanadto oddalać i nie stracimy żołnierzy z oczu (tak jak wspominałem wcześniej: granie główkami od szpilek to nie rzecz której chcę). Weźmy najbardziej typowy przykład, czyli... “Kompanię Braci” (nota bene, można ją wystawić w "FoW", a niektórzy bohaterowie tego oddziału mają swoje zasady specjalne) i ich atak na Foy w czasie ofensywy w Ardenach. To wszystko można odegrać w pełni w "FoW".

Muszę kiedyś obejrzeć.

    Armie są różnorodne. Sam mam kompanie piechoty amerykańskiej w wariancie z plaży Omaha, kompanie grenadierów Wehrmachtu, kompanię niemieckich dział samobieżnych, szwadron kawalerii polskiej z września 1939 roku oraz kompanię Legii Cudzoziemskiej, a pomysłów na armię jeszcze trochę jest :)

No i logika zasad, która nie bierze pod uwagę czegoś co czasem nazywa się “listą legalnych wałków”, czyli zasad, które są zgodne z podręcznikiem, ale kompletnie rozmijają się z jakimkolwiek poczuciem sensu.

Wady? Hm...

   Nie każdemu może spodobać się podział Drugiej Wojny na okresy Early, Mid i Late. Mogą także znaleźć się osoby, które nie będą zachwycone ingerowaniem FAQ w samą treść zasad opisanych w podręczniku głównym. Czasami mogą pojawić się pewne okresowe problemy z dostępnością niektórych modeli (bo oferta produktowa jest gargantuiczne wielka... Samych wersji żywicznych T-34 jest kilkanaście), więc jeśli chcesz zbierać coś bardzo, bardzo specyficznego to musisz uzbroić się w cierpliwość i najlepiej zamówić to bezpośrednio u producenta. Dobra wiadomość jest jednak taka, że wraz z przechodzeniem na materiał jakim jest plastik, aprowizacja zdecydowanie się poprawiła.

Jedną rzecz jednak powiem stanowczo: to system wart grania. Dobry, przynoszący masę frajdy, z ładnymi modelami, aktywną sceną graczy oraz właściwym balansem miedzy grywalnością a trzymaniem się realiów omawianego pola walki.

Bardzo dziękuję za udzielenie wywiadu. Teraz wiem już na temat "Flames of War" wszystko, czego potrzebowałem. Mam nadzieję, że dzięki Waszym wysiłkom ktoś jeszcze skusi się na granie.

*  *  *

  Osobiście jestem wielce zadowolony z wywiadu. Dzięki skonfrontowaniu punktów widzenia dwóch weteranów mogę sobie wyrobić pewną opinię o omawianym dziś tytule. Na pewno nie jest to pozycja dla tych, którzy nie odróżniają StG44 od WD-40. Jeśli ktoś nie lubi dwudziestowiecznych konfliktów zbrojnych na dużą skalę to raczej powinien poszukać czegoś innego. Kolejną zaletą wydaje się skala - oraz płynące z niej wrażenia wizualne. W "Bolt Action" rzadko kiedy jedna strona dysponuje kilkoma czołgami i działami. Tutaj gracz ma do dyspozycji znacznie mocniejsze i liczebniejsze siły zbrojne. Kilkanaście czołgów na dużej przestrzeni to widok, którego prędko się nie zapomni. Nawet jeśli to tylko figurki.    

    Kolejny plus to duża i aktywna społeczność fanów. Szczególnie wartościowe jest to, że jej różne komórki działają w wielu rejonach naszego kraju. Niemal każdy może więc odnaleźć blisko siebie grupę graczy gotowych służyć informacją i pomocą. Dzięki temu łatwiej będzie opanować zasady.

A to coś dla miłośników helikopterów, tropikalnych lasów i Wagnera.

  I tu dochodzimy do schodów. Bardzo doceniam szczerość moich rozmówców. Mogliby przecież powiedzieć ignorantowi że reguły są proste i szybkie do przyswojenia. Tak jednak nie jest w przypadku "Flames of War". Wydaje mi się, że to jedna z tych gier, w których autorzy starali się oddać niemal każdą sytuację, jaka może zaistnieć na polu bitwy za pomocą odrębnych reguł. W efekcie gracze muszą włożyć niemały wysiłek, by móc wreszcie bawić się płynnie. Osobiście podejście takie kojarzy mi się z "Ogniem i Mieczem". Z jednej strony: podwyższa ono próg wejścia. Z drugiej zaś daje bardzo dużą satysfakcję, gdy już przyswoimy sobie różne niuanse. I tą właśnie satysfakcję wyraźnie słychać w słomach zarówno Tomasza jak i Jakuba. Dlatego wierzę, że ktoś kto zdecyduje się wejść w ten system, ma sporą szansę na doświadczenie czegoś podobnego.